Феминизм дар баробари ҳаракати сотсиалистӣ, ки барои баробарии байни одамон, бекор кардани истисмор ва ғуломӣ талош кард, ба вуҷуд омада, ҳафтаи кории 40-соата, ғояи истироҳат ва таълими ҳамагонии ройгони тандурустӣ буд. Бо афзоиши ӯ, ба занон ҳуқуқҳои баробари мардон дода шуданд - ҳуқуқи овоздиҳӣ, кор кардан, талоқ, моликияти шахсӣ, имзо кардани шартномаҳо ва интихоби онҳо, аз ҷумла ҳуқуқи пӯшонидани мӯй  ё не.

Мақсади феминизм як аст - адолат, - баробарӣ ва эҳтироми байни мардон ва занон.

Гарчанде ки де-юре барои ҳама баробарӣ мавҷуд аст, аммо дар асл дар Тоҷикистон вазъ тамоман дигар аст.

“Мутаассифона, мо баробарии гендерӣ надорем. Зан ғулом аст. Пас, бисёре аз мардон фикр мекунанд ва ин таҳқирро бисёр занҳо оромона қабул мекунанд. Бар хилофи ин, зани мо одатан ҳамчун мошини ҷомашӯӣ, чангкашак ва лӯхтаки ҷинсӣ истифода мешавад ” мегӯяд  рӯзноманигор Додоҷон Атовулло.

Миёни Арабистони Саудӣ, ки дар онҷо занон қариб ҳеҷ гуна озодие надоранд, бидуни иҷозаи узви марди оила шартнома баста наметавонанд, онҳо наметавонанд хонаи худро бидуни ҳамсарашон тарк кунанд, онҳо бояд мӯйҳои худро новобаста аз он, ки мехоҳанд ё не, пӯшонанд, ҳатто ҳуқуқи рондани мошинро ҳам надоранд.  Аврупо, ки дар он ҷо занон дар бораи ҳаёташон қарор қабул карда метавонанд ва Тоҷикистон бошад, дар мобайн қарор дорад, аммо он назар ба давраҳои пеш ба қафо ҳаракат мекунад. Занҳое, ки иҷозати назорат бар бадан ва зиндагии худро надоранд, меафзоянд.

«Ин тамоюли хеле хатарнок аст, ки вақтҳои охир хеле зиёд ба назар мерасад. Дар даврони шӯравӣ  ҳеҷ гоҳ чунин набуд. Инҳоянд рафтори салафӣ, ки ба ҷомеаи анъанавии динии мо чанде пеш маълум набуд. Дунёи мазҳабии тоҷикон бештар ба баъзе арзишҳои фарҳангӣ асос ёфтааст, на аз меъёрҳои рафтори беруна ва бегонапарастона”, шарҳ медиҳад Шодимуҳаммад Суфизода, Директори Китобхонаи марказии илмии Академияи илмҳо.

Новобаста аз сабаби назорат, баробарӣ барои рушди иқтисодии кишвар муҳим аст.  Яке аз пешгӯиҳои пешрафти эҳтимолии иқтисодии кишварҳои дар ҳоли рушд, муносибати ин кишварҳо ба ҳуқуқҳои баробари занон мебошад. Ҳар қадаре, ки муносибати мамлакат нисбати ҳуқуқҳои занон мусбат аст, эҳтимолияти рушди иқтисодии онҳо зиёдтар аст. Робита на ҳамбастагӣ, балки боисият мебошад.

Дар сатҳи сиёсӣ дар бораи мусоидат ба пешрафти занон бисёр чизҳо гуфта мешуд. Дар умум ҳукумат ва алалхусус Президент Эмомалӣ Раҳмон баробарии гендерӣ ва иштироки занонро дар нерӯи корӣ таъмин намуда истодаанд. Вале дар ин ҷода бояд корҳои зиёде анҷом дода шаванд. Гарчанде ки занон нисфи коргарони зиёда аз даҳ вазорати мавҷударо ташкил медиҳанд, танҳо се нафар зан дар мансабҳои вазирӣ кор мекунанд ва дар соҳаи хусусӣ, бисёриҳо аз қобилияти назорат кардани тарзи либоспӯшӣ  ва пӯшонидани мӯйи худ маҷбуранд. Бисёриҳо, бе падар ё шавҳар, хонаи худро бе иҷозати мард тарк карда наметавонанд. Ба баъзе касоне, ки мехоҳанд таҳсил ё кор кунанд, издивоҷи бармаҳал ва ё изҳороти "мо занони худро эҳтиром мекунем, бинобар ин, ба онҳо иҷозати кор надодаем" монеа мекунанд, афзалияти занонро сарфи назар мекунанд ва кори хона,  тарбияи фарзанд назар ба кори берун аз хона мушкилтар аст.  Занҳо аз тарафи бародарон, падарон ва шавҳарон ҳаматарафа назорат карда мешаванд. Хулоса, дар Тоҷикистон ба занҳо мисли кӯдакони абадӣ муносибат мекунанд, ки ҳеҷ гоҳ ба воя намерасанд ва бояд то марги онҳо бигӯянд, ки чӣ кор кунанд ва чӣ тавр онро иҷро кунанд.

«Чунин назорат, ҷинси зан ва фарзандони онро ба ғуломи итоаткор, гунг ва ба бесомон табдил медиҳад. Ояндаи миллате, ки дар он занони он чунин мавқеъ доранд, ғуломӣ аст. Ин масъала баррасии муфассалро тақозо мекунад!"гуфт Суфизода.  

Назорат аз болои занон ҳоло ба ҳадде муқаррар шудааст, ки аз гузариш ба баробарӣ мардонро тарсу ваҳм фаро мегирад.

«Мардоне, ки аз баробарии гендерӣ метарсанд, одатан чуқур диндоранд ва зери мафкураи салафизм ҳастанд. Oнҳо умуман ба ҳама чиз муқобиланд, ҳатто ба дунявӣ ва "ғайриисломӣ",” илова мекунад  Суфизода

Барои онҳое, ки аз феминизм метарсанд, бояд қайд кард, ки онҳо ҳамчун гуманизатсия ва озод кардани гуломон ба тағийротҳои мусбӣ оварда расониданд, баробарии гендерӣ низ ҳаминро анҷом медиҳад.

Собиқ роҳбари Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Шоири халқӣ Аскар Ҳаким, ки яке аз тарафдорони  баробарии гендерӣ мебошад, мегӯяд, ки "Дар баробарии гендерӣ ё худ ҷинсият на вобастагӣ, балки муҳаббат дастболо мегардад."

Тибки таҳқиқот издивоҷ байни онҳое, ки ҳамсари худро баробарҳуқуқ мешуморанд, хушбахттар аст.  Дар чунин издивоҷ зану шавҳар барои худтатбиқнамоӣ фазо ва вақти зиёд доранд. 

“Истиқлолият барои зан боиси издивоҷи хушбахтона мегардад. Мардон бо зани мустақил фишори камтар эҳсос мекунанд "мегӯяд муовини раиси Бонки миллии Тоҷикистон Салимова Лола Ҷумаевна ва илова кард, ки агар шарикаш ба ӯ кумак намекард вай ба ин мансаби баланд  намерасид.

Ситораи экран, ҳунарманд ва коргардон, Сардори Раёсати фарҳанги вилояти Хатлон Аловуддин Абдуллоев  бо ин розист.“Баробарӣ оила ва ҷомеаро мустаҳкам мекунад. Он насли солим ва оилаи солимро ба воя мерасонад », - мегӯяд Абдуллоев.

Баръакси фарзияи хатои баъзе шахсон, занон, мисли мардон, хоҳишҳо, мақсадҳо ва орзуҳои худро доранд, ки он мураттаб танҳо аз издивоҷ ва тарбияи фарзанд нест.

«Одамон метавонанд ба давраи пуразоб ё бераҳмона ворид шаванд. Назорат ба психологияи инсон таъсир мерасонад. Шавҳароне, ки занони худро назорат мекунанд, фарзандони худро ба тариқи назоратӣ тарбия мекунанд. Писарони онҳо дар навбати худ, занон ва фарзандони худро назорат хоҳанд кард. Духтарони онҳо бо мардони назоратшаванда издивоҷ хоҳанд кард. Ин метавонад тафаккури ғуломона ва тобеъро дар байни фарзандон ва тамоми миллат мустаҳкам ва паҳн кунад "мегӯяд Салимова, ки духтарони худро маҳдуд намекунад, зеро худаш аз тарафи волидон маҳдуд набуд.

"Шахсе, ки зери назорат қарор надорад, дорои сатҳи баланди камолот, фаъолнокӣ ва масъулият мебошад." мегӯяд ӯ.

"Марде, ки бо зани худ баробар муносибат мекунад, духтарҳоеро ба воя мерасонад, ки дониста шавҳаронеро интихоб хоҳанд кард, ки ба онҳо ҳамчун шарики баробар дар издивоҷ муносибат хоҳанд кард" меафзояд Салимова.

"Аммо занон бояд барои ҳаёти худ масъул бошанд ва нагузоранд, ки дигарон дар бораи онҳо фикр кунанд ва гап зананд." Салимова тавсия медиҳад, ки занони ҷавон огоҳона издивоҷ кунанд ва шарики худро бодиққат интихоб кунанд. Шавҳари ӯ ҳеҷ гоҳ ӯро бо чизе маҳдуд намекунад, чӣ дар либос, чӣ сухан ё чӣ рафтор.

«Назорати зиёд ва набудани роҳи баромад аз он метавонад ба худкушӣ боис гардад», ки инро руйдодҳои сершумор бо иштироки ҷавонзаноне, ки худкушӣ кардаанд, собит менамоянд. "Аммо вақте ки боварӣ ҳаст, одамон кӯшиш мекунанд ин бовариро сафед кунанд", қайд мекунад вай.

Барои тағйири тамоюлоти кунунӣ ва ноил шудан ба баробарӣ, фавран ба феминизм таваҷҷӯҳ зоҳир кардан ва дар амал татбиқ намудани он дар ҳар як соҳаи мушаххас - сиёсат, иқтисод ва муҳимтар аз ҳама дар паси дарҳои баста зарур аст. Ҷомеаи мо ақиб мемонад, агар занони мо озод, маърифатнок ва маълумотнок набошанд. Албатта, тағйир додани дарки занон ва беҳтар кардани мавқеи онҳо саъйро талаб мекунад.

Ҳоло ВАО ба арзишҳои патриархалӣ тақвият мебахшанд, на баробарӣ. Вақти бештари васоити ахбори омма дар бораи заноне сарф мегардад, ки дар назди сиёсатмадорон ва меҳмонон пухтупаз ё рақс мекунанд, назар ба заноне, ки ба қуллаҳои муайян расидаанд - олимон, сиёсатмадорон, фаъолон, варзишгарон ва ғайра. ВАО ба духтарон мегӯяд, ки онҳо шӯҳратпарастии худро суст карда метавонанд. Онҳо бояд кӯшиш кунанд, ки муваффақ бошанд, аммо на он қадар муваффақ бошанд ё танҳо дар соҳаҳои муайян. Дар акси ҳол, онҳо ба мард таҳдид мекунанд.

«Вақте ки занон боло мераванд, мардон низ бояд бархезанд, ки ин ба ҳама манфиат меорад. Аммо мардони бидуни ангеза ва мағрур чун қоида, инро намехоҳанд" илова мекунад Салимова.

Мусоидат ба дастрасии занон ба меҳнат ва аз ин рӯ, ба баъзе аз мустақилиятҳо сиёсати муайянеро талаб мекунад. "Бидуни шумораи кофии ҷойҳои корӣ, бидуни зиёд кардани теъдод ва бидуни афзоиши шумораи кӯдакистонҳо, боғчаҳо ва пас аз клубҳои мактабӣ, тағйирот ба амал намеояд,” мегӯяд Салимова.

Аммо ҳатто барои як зани  коргар, вазъ дар соҳаи хусусӣ ҳассос нест. 

“Меҳнату заҳмати  зани тоҷик таъом додан, пӯшонидан, пойафзол овардан, шустушӯй ва нигоҳубин кардани 5-7 кӯдак асту бас ", таъкид менамояд Атовуллоҳ.

Ҳамин ки зан расман ба кор барояд , ӯ дучор ба заҳмати дучанд мешавад- берун аз хона, нигоҳубини хона ва фарзандон. Дар ин марҳила, барои кӯмак ба занон, кор дар хона бояд байни ҳамсарон тақсим карда шавад.

«Ба андешаи ман, марду зан бояд комилан баробар бошанд ва миёни онҳо бояд тақсимоти меҳнат ба «занона» ва «мардона» набошад», - мегӯяд Суфизода.

Баръакси фарзияи иштибоҳ ва мантиқии баъзе одамон, ягон зан аз эҳтимолияти иваз кардани памперс, тозакунии хона,  ҷомашӯӣ, ё пухтани хӯроки ҳаррӯза хушҳол нест. Онҳо ин корҳоро ба дӯши худ мегиранд, барои  ки онҳо маҷбуранд танҳо ин корро кунанд. Таҳқиқоте, ки ман дар Душанбе гузарондам нишон медиҳад, ки 100% заноне, ки кор мекунанд ва кор намекунанд ҳадди ақал аз кумаки мардони худ миннатдор хоҳанд буд ва эҳтироми онҳо ба мардоне, ки дар хона кор мекунанд, афзоиш хоҳад ёфт.

Хушбахтона, дар Тоҷикистон мардони прогрессивӣ ҳастанд, ки ҳадафҳои феминизмро дастгирӣ мекунанд, дар симои занони худ на хизматгор ё ғулом, балки шахсеро, ки хаста мешавад, мебинанд ва дар иҷрои корҳои хона, аз ҷумла дар шӯстушӯй, пӯхтупаз, иваз кардани памперс ва тоза кардани хона шарм надошта, ба онҳо кумак мерасонанд. 

“Марди ҳақиқӣ корҳои хонаро иҷро мекунад. Падари ман дар ҳама корҳо кӯмак мекард, хӯрокпазӣ мекард ва кӯдаконро тоза ва озода мекард. Фарзандони мо дар муҳити ҳамдигарфаҳмӣ ва муҳаббати тарафайн ба воя  расиданд. Ман кӯмак кардам, кӯмак мекунам ва ман ба ҳамсарам кӯмак хоҳам кард, зеро ин як чизи муқаррарӣ аст "мегӯяд Аловуддин Абдуллоев. 

«Ман ба занам кӯмак мекунам. Дар мавриди иваз кардани памперсҳо, ман боварӣ дорам, ки ин танҳо вазифаи ман нест, балки нигоҳубини фарзандонам барои ман манбаи хурсандист”, илова мекунад паҳлавонони маъруфи тоҷик, қаҳрамони олимпӣ Дилшод Назаров. 

Феминизм  инсонияти занро дар мадди аввал мегузорад. Ягон марде, ки ҷинси занро ҳамчун мардум меҳисобад ва хоҳар, модар, зан ва духтари ӯро эҳтиром мекунад, ба ин муқобилат карда наметавонад.

Воқеияти изҳороти нодуруст дар бораи феминизм метавонад бо афзоиши фоҳишагӣ алоқаманд бошад. Ҳазорҳо сол пеш аз таваллуди феминизм, пеш аз он ки занон ягон ҳуқуқ надоштанд, фоҳишагӣ мавҷуд буд. 

"Фоҳишаҳои мардона ҳам ҳастанд" - мегӯяд Салимова. Тамаркуз ба фоҳишагарии занон, ишора накардани фоҳишагарии мардона, нишонаи ҳассоси бадгумонии патриархалӣ мебошад. "Чи тавре ки  мегӯянд, бо ду даст каф мекӯбанд," иброз дошт ӯ ва "айбдор кардани занон ҳангоми беэътиноӣ ба омилҳои иқтисодӣ ва нақши мардон нодуруст аст". 

Тавре ки як марди хирадманд қайд карда буд: «На танҳо мардони хориҷӣ ва меҳмонони  омада занҳои тоҷикро истифода мебаранд,  балки худи мардони тоҷик низ». Агар мардони маҳаллӣ занонро истифода намебурданд, ин ҷо умуман фоҳишагӣ вуҷуд намедошт…

Шогуна Собир,

Махсус барои СССР