Мишка Галу(чоп)стян, ки солҳои тӯлонӣ Тоҷиконро Ровшану Джумшуд гуфта, тариқи ТНТ-телевизиони Алишер Усманов, таҳқир мекард, худ ва миллати худро Джумшуд кард: арманиҳо, чун персонажи Джумшуду Ровшани Галустян, унитаз ва ҳатто мурдаҳои худро канда гирифта, ба ватани бобоишон гурехтанд!!! 

Воқеан ҳам вақте, 13 сол пеш газетаи мардумии «СССР» бар ҳифозати миллат бархоставу Галучопстянро ба маърази таҳқир кашид, бисёриҳо гумон доштанд, ки мо ба таъбири Лоиқ Шералӣ «Ба ҳован об мекӯбем». Аммо аниқ…дотҳои мо дар бораи Галустян кори худро карданд. Хонандаи азалии мо ёд дорад, ки мо навишта будем, то ин проект хатм наёбад, мо низ таҳқири Галучопстянро идома медиҳем. Ва аз ҳама муҳим ва аҷибаш дар ин моҷаро ин буд, ки 3-4 тоҷикак, ба дифоъи ин Галу хеста, моро ҳатто барои таҳқири ин нафар то суди рафиқонаи Шӯрои матбуоти кишвар кашиданд. Ин ба ном тоҷикакҳо таҳқири миллати хешро таҳаммул мекарданду ҳақорати моро нисбат ба душмани №1-и миллати Тоҷик-ТНТ ва Галустян на. Хуб, дигар чӣ буду чӣ на, муҳим нест. Муҳим он аст, ки ин лоиҳа баста шуд! Мо Метавонем!!!

Ва акнун баргардем сари моҷарои Қарабоғи Кӯҳӣ. Ҷанги Қарабоғ имрӯзу дирӯзӣ нест. Нахустин набарди давомдор дар ин анклав ҳанӯз дар солҳои 1905-07 шуруъ шуда буд. Сипас, бо вожгун шудани Империяи Николайи 2, баъди инқилоби Ленин, Арманистону Озарбойҷон низ худро мустақил эълон кардаву барои Қарабоғи Кӯҳӣ ҷангро сар карданд. Ҷанг солҳои 1918-20 давом кард ва танҳо бо дахолати Армияи Сурх арманиҳо саркӯб шуданд ва анклав чун Вилояти мухтор (автономная область) бо аҳолии армантабор ба ҳайъати Республикаи демократии Озарбойҷон шомил гардид.

Воқеан ҳам болшевикҳо зиёд мардуми зирак буданд ва дар тамомии ҷумҳуриҳои бародарӣ 1 ё 2 анклав, вилоятҳои мухтор ва республикаҳои автономӣ коридаанд, ки онҳоро бомбаи ақрабакаш тӯлонӣ (бомба замедленного действия) меноманд, ки ҳар ҷо-ҳар ҷо ба таркиш меоянд. Фарзи мисол, Қрим, Приднестровйе, Донбасс ва ғ. Фаромӯш накуне(м)д, ки дар мо низ ингуна автономия ҳаст, ки то ҳанӯз фитна дар он хомӯш намегардад…

То соли 1987, то шурӯъи бозсозии горбачёвӣ, ки таври маълум ба сарнагунии давлати абарқудрати СССР овард, Қарабоғ низ «тинҷ» буд. Дар ин сол бо баҳонаи ивазшавии директори совхози Чардахлӣ (ҷои арманӣ озарӣ омад) конфликт шуруъ шуд. Озариҳо арманиҳои ин деҳаро заданд ва онҳо «нахустин гурезаҳои Қарабоғ» гаштанд. Сипас дар Ереван мардум ба по хест ва талаби ба Арманистон пайвастани вилояти автономӣ бо пойтахташ Шуша карданд ва…ҷанги саввуми Қарабоғ шуруъ шуд!

Ин конфликт 4 сол давом кард (1987-91). Ва дар таърихи 28 августи 1991, баъди шикасти ГКЧП, арманиҳо вилояти автономиро Республикаи Қарабоғи Кӯҳӣ эълон карданд. 1 сол баъд ҷанги хунбортарин миёни РҚК+Ереван ва Боку сар зад, ки 2 сол давом кард (1992-94). Баъди пошхӯрди СССР табиист, ки Армияи Советӣ низ миёни ҷумҳуриҳо тақсим шуд (танҳо Набиеви аблаҳ аз ин Армия чизе нагирифт!). Маскав тибқи директиваи № 314(3)022 ба Озарбойҷон чунин силоҳу муҳимот дод:

•237 танк,

•325 мошини зиреҳпӯш,

•204 БМП ва БТР,

•170 тӯпи «Град».

Ба Арманистон:

•54 танк,

•40 БМП и БТР,

•50 тӯп.

Бо гирифтани ин силоҳ ҷанг низ шуруъ ва аз тарафи арманиҳо 16500 ва аз ҷониби озариҳо 11557 ҷангӣ кушта шуд. Қарабоғ ба арманиҳо гузашт. 

Дар тӯли 26 соли ахир, Ереван бо ин дастовардаш меболид. Аммо Бокуи расмӣ ба оҳистагӣ мусаллаҳ мешуд. Ҷанги ахирӣ, ки ҳамагӣ 6 ҳафта ё худ 42 рӯз давом кард, нишон дод, ки озариҳо арманиҳоро ғофилгир кардаанд. Ва ҳамааш аз Пашинян сар шуд. Сарвазири наве, ки муҳаббат сӯи амрикову Аврупо дошт. Аз ин ишқи якҷониба Маскавро рашк омад ва пинҳонӣ фармони «ФАС» ба Боку дода шуд. Озарбойҷон, ки бо силоҳу муҳимоти ҷангии муосир муҷаҳҳаз буд, дар 42 рӯз даб-далаи Ереванро бароварду Пашинян маҷбур шуд, капитулятсия кунад. Заминҳои Қарабоғ қариб пурра ба Озарбойҷон баргардон шуд. Ва агар Русия миёнчигарӣ кардаву дубора ба саҳна намебаромад, Боку ва Туркия, ки дуввумин Армияи бузургтарини НАТО дар ихтиёраш аст, Арманистонро ба хок яксон мекарданд.

Аз ин гирудор танҳо 1 чиз мушаххасан маълум гардид: Кремл дӯсти вафодор буда наметавонад ва дар сурати барои худаш мувофиқ мисли Арманистон дилхоҳ шарики стротегияшро зери хатар раҳо месозад. Зимнан, аз ҷанги Қарабоғ тамоми ҷумҳуриҳои дӯсти Маскав, бо шумули Тоҷикистон, бояд дарси ибрат гиранд ва ба «умеди Худо шуда, буттаро раҳо насозанд!». Яъне Армияи худро бояд муҷаҳҳаз кард! Мо Метавонем!