ИБТИДО

Дар бораи шӯриши Восеъ, қиёми мардумӣ дар қаламрави Балҷувон зиёд шунидаву хондаем. Аммо дар хусуси шӯриши Муллохол, дертарак, ҳини таҳсил дар Университети давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин, солҳои 80 - уми асри гузашта огаҳӣ пайдо намудем.

Ин қиёми халқӣ бо сардории Муллохол бар зидди бедодгариҳои маъмурияти аморат дар бекии Балҷувон, ибтидои солҳои 80 - уми асри XIХ ба вуқуъ пайваста аст. Аммо маълумот кофӣ набуд. Дар «Энсиклопедияи советии тоҷик», ҷилди 8, саҳ. 172 (Душанбе, 1988) ҳамагӣ 28 сатр – барге маълумот омадаасту бас.

Чанд сухани парешро аз забони мутриби хушнаво Ҳабибуллои Бекмуҳаммад, набераи Муллохол шунида будем. Ҳар бори ба забон овардани номи Муллохол устод Ҳабибулло рӯҳ мегирифт.

КАЛАВУ КАНДА

5 июни соли 2001, ш. Душанбе. Базморо Ҳабибуллои Бекмуҳаммад хуш месуруд. Ҳозирин аз тағаннии устоди мумтоз лаззат мебурданд. Кадоме номи Муллохолро гирифт. Муғаннӣ бо шунидани ин ном дам гирифт. Чун фурсат муносиб уфтода буд, ин ҷониб аз акаи Ҳабибулло пурсидам, ки бобои Муллохол ба рангу рӯ ва қаду қомат ба кӣ монанд буд? Акакалон гуфт, ба қавли қиблагоҳӣ аз кундаи (авлоди) мо танҳо ман ба бобои паҳлавонам сахт монанд будаам…

Аҳли нишаст – шоирони хушдил Тӯлқин Хоҷа, Саид Ғоиб (равонашон шод бод), Сангалӣ Баҳриддини ғазалхон, Маҳмадсаиди ғижакӣ, Собир Тӯра, Толиби Раҷаб, Алиҷону Содиқ паҳлавон, устод Самариддин Ёқубиву Абдуҷабор Саттор ва дигар дӯстон ин гуфтаи овозхони маҳбубро ҳазли навбатӣ пиндошта, шавқун бардоштанд…

Акаи Ҳабибулло ба қавле «барошуфт»: «Э, сағераҳо! Бахудо рост мегум. Мӯсафеди падарам нақл мекарданд, ки бобоят (Муллохол) калаву кандаи Гургай (Ҳабибулло Бегмуҳаммад дар назар аст)…

Аз лаҳни гуфтори базморо бародарон ханда бар афлок заданд. Устод думбраро таранг ҷӯр карда (маъмулан) бо садои марғуладори ширинаш ба гуфте ҳуҷраро ба сар бардошт:

Ҳее – еее – е…

Восеъ мега ма мирум,

Балҷувона мегирум…

Он лаҳзаи пурнишот ҳама масрур гаштанд.

ОШНОӢ

 Пас аз инқилоби Бухоро (сентябри 1920) ва бо мурур доман паҳн кардани Ҳокимияти Советӣ дар ҳудуди Тоҷикистони ҳозира, аз охирҳои солҳои 20-уми асри гузашта кӯчаву хиёбонҳо, колхозу совхозҳо, мактабу омӯзишгоҳҳо, институту университетҳо ва ғайра тағйири ном карданд.  Мисли Октябр, Ленин, Сталин, Совет, Калинин, Киров, Молотов, Кагановичобод (Каганович), Москва, Ворошиловобод, Ленинобод, Пушкин, Лермонтов, Коммунаи Париж ва ҳоказо.

Айнан ҳамин зайл, дар шаҳри Кӯлоб баъди соли 1924 оҳиста-оҳиста чунин тарзи номгузорӣ ба ҳукми анъана даромад. Маъруфтарин-ёдмондтаринашон Ленин (В. И. Ленин доҳии пролетариат), Куйбишев (В. Куйбишев сарфармондеҳи қӯшунҳои аскарони сурх дар Бухорои Шарқӣ), Томин (Н. Д. Томин, 1886 – 1924, Қарағоҷи ноҳияи Восеъ, шаҳри Кӯлоб), Шаталов (Пётр Сидорович Шаталов, қаҳрамони ҷанги гражданӣ, 1893 – 1931, ш. Кӯлоб) ва Протопопов (Иван Иванович Протопопов, 1907 – 1943, Қаҳрамони Иттифоқи Советӣ) мебошанд.

Ин дафъа аз комбриг Томин, яке аз муборизони сохти нав дар қисмати ҷануби кишвар – собиқ вилояти Кӯлоб хоҳем гуфт.

ПИНҲОНКОР

 Томин Николай Дмитриевич 16 декабри соли 1886 дар қасабаи Кочердик, уезди Челябинск, губернияи Оренбург, императории Россия, дар оилаи казакҳо ба дунё омадааст.

Николай дар байни чор фарзанд аз ҳама калонӣ буд. Ӯ ҳамагӣ то синфи 3 таҳсил кардааст. Баъди фавтидани падараш, маҷбур шуд хонданро тарк гуфта, ба заводи равғанбарории Харинас ба кор дарояд. Ду сол пас модари Николай ба шавҳар  баромад ва амволи (молу мулки) хонадонро тақсим карданд.

Николай ба Куртамиш рафта, дар хонаи савдогар Завялов дастёр ва аз тирамоҳи соли 1905 хизматгузори мулк шуд. Моҳи декабр вай бо падару писар –  бадарғашудагони сиёсӣ Друговим, ошно шуд ва ба фаъолияти пинҳонӣ ҷалб гардид.

Аз моҳи июни соли 1906 ба навиштани дафтари хотира (рӯзнома) пардохта, то рӯзҳои вопасини ҳаёт онро идома бахшид. Дере нагузашта таҳти назорати махфии политсия ғалтид. Оғози соли 1907 бо супориши бадарғашудагон дар Куртамиш  иттифоқи хидматгузорон созмон дод. Николай соли 1910 бо Анна Клопова хонадор шуд.

ИБТИДО

Ба андешаи ағлаби муаррихони садаи бисти тоҷик Инқилоби буржуазию демократии солҳои 1905 – 1907 ва Инқилоби феврали соли 1917 дар Россия шууру синфи заҳматкаши тоҷикро бедор кард ва он ба болоравии ҳаракати инқилобӣ дар Тоҷикистон мусоидат намуд.

Соли 1916 дар шаҳри бостонии Хуҷанд шӯриши халқии зиддифеодалӣ ва зиддимустамликадорӣ оғоз ёфта, ба зуди дар тамоми Осиёи Миёна ва Қазоқистон паҳн гардид. Ғалабаи Инқилоби Октябр дар Россия такони пурқуввате буд ба ҳаракати инқилобии заҳматкашони Туркистон.

ИНҚИЛОБ

Дар охири соли 1917 – ибтидои соли 1918 Ҳокимияти Советӣ дар навоҳии шимоли Тоҷикистон барпо карда шуд. Соли 1918 дар Помир ревком (кумитаи инқилобӣ) ба вуҷуд омад. Дар охири моҳи августи соли 1920 Ҳизби Коммунистии Бухоро (РХСБ) ташкил шуд.

Дар Бухорои Шарқӣ (ҳудуди ҳозираи ноҳияҳои марказӣ ва ҷанубии Тоҷикистон) Ҳокимияти Советӣ танҳо моҳи майи соли 1921 ғалаба кард.

Бо барпо шудани Ҳокимияти Советӣ дар ҳудуди Осиёи Миёна бо дастгирии империалистони хориҷӣ дастаҳои босмачиён амалиёт сар карданд. Онҳо болшевикон, комсомолон, фаъолон ва ҳар як шахсеро, ки Ҳокимияти Советиро дастгирӣ мекард, ваҳшиёна мекуштанд. Тамоми халқ ба муборизаи зидди босмачиён бархост ва дар миёнаи соли 1926 дар ҳудуди кишвар ба ҳаракати босмачигарӣ хотима дода шуд.

РАСС ТОҶИКИСТОН

14 октябри соли 1924 дар натиҷаи таъиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳуриҳои советии Осиёи Миёна РАСС Тоҷикистон (дар ҳайати РСС Ӯзбекистон) созмон ёфт. Вилояти Махсуси Помир, ки пештар ба ҳайати РАСС Туркистон шомил буд, ба Вилояти Автономии Бадахшони Кӯҳӣ табдил дода шуд ва мувофиқи қарори Президиуми Комитети Иҷроияи Марказии СССР аз 2 январи соли 1925 ба ҳайси РАСС Тоҷикистон дохил гардид.

Садҳо мавзӯи обнорасида аст-медонам. Ва медонам, ки мавзӯи Панҷшер, ҷавонмардии Тоҷикони сарбаланду сарбадори Афғонистон, Ҷавонмардии Президенти ҶТ, ки аз ин мардум пуштибон аст, мавзӯи доғанд. 30-солагии Истиқлолият, 30 – солагии Озодӣ, 30-солагии ворастагӣ ва ноамниҳои глобал-политик, ки имрӯз якояки Тоҷикони олам ба он фуруд рафтаанд, мавзӯи навиштанист-медонам…

Вале медонаммммм, ки имрӯз, ман, СМ, сардабири газетаи мардумӣ, узви  Ихвон ал СССР ва дӯсти тамомии хонандагони рӯзнома, БОЯД пеши хонандаам ҲИСОБОТ диҳам. Коре, ки ҳамасола ман мекунам. Ва аз ин дида мавзӯи доғтаре барои ман нест. Зеро ман бо шумоям, ҳамон гуна, ки ҳамаи шумо бо манед ва Мо Метавонем!

14 сол ба гуфтан осон аст!!!

- 14 сол, яъне 168 моҳ. 14 сол, яъне 677  шумора-ҳафта! 14 сол, яъне 5110 рӯз!! 14 сол, яъне 122640 соат!!! 14 сол, яъне 7.358,400 дақиқа ва муҳимтар аз ин: 14 сол, яъне 441 млн 504 ҳазор сония-нафас… мо бо ҳам будем. Набудем? Будем, будем, ещё как будем. Зеро мову ту хонандаи ин сутур ҳамнафасем, ҳамфикрем, ҳамнажодем, ҳаммаромем, ҳамақидаем, ҳамватанем!!!

 Танҳо тасаввур кун, ки дар тӯли ин 14 сол, мо бо ҳам, танҳо дар 1 мавзӯи босмачизм, 2369 мақола навиштаву баҳс кардем, вале мавзӯъ боз ҳам пурбаҳсу мунозара ва доғ боқӣ мондааст. Воқеан ҳам дар ҳамин шабу рӯзҳо Ӯзбакистони ҳамсоя, расман Иброҳимбеки лақайро сафед кардаву ҷомаи босмачигариашро кашида, аккурат бар қадаш чапони қаҳрамонӣ пора кард!!! Аммо мо баҳс дорем. Зеро Мо Метавонем! 

- Дар ин 168 моҳ расо 2708 хонандаро меҳмони расмӣ гирифта, дарди дилашро гӯш додем. Ва бовар ҳаст, ки боз ҳазорон тани мо, хонандаи мо, узви Ихвон ал СССР, гуфтание обношуста дорад. Мешнавемаш. Мо Метавонем!

- Дар 5110 рӯз 4400 узви Ихвон ал СССР ба мо занг задаву роҷеъ ба мушкили рӯзгорашон матлабе пешбарӣ намудаанд. Мутаассифем, агар занги телефони ҳазорон нафари дигарро қабул карда натавонистаем. Мо Метавонем!

- Дар ин 122 ҳазору 640 соат 8124 СМС-паёмак бар редаксияи мардумӣ расид, ки ҳалоли аъзои Ихвон ал СССР бодо! Бовар дорем, бештар аз ин теъдод боз ҳам пешниҳоду дардеву гуфтание доранд, ки ҳатман нашр хоҳад шуд. Мо Метавонем!

-Дар тӯли 14 сол мо 1354 маротиба таърихи гузаштаи 101 соли худро дар саҳ-4 варақ задем. Даҳҳо, садҳо, ҳазорон ҷонфидои ватан, иштирокчии ҶБВ, қаҳрамонҳои арсаи кору меҳнат, онҳое, ки барои мо СССР, РАСС, РСС ва ахиран ҶТ сохтаву фаромӯш гаштаанд, талоши эҳёи номи некашон кардем ва дар ин ҷода танҳо СССР пешгом аст. Мо Метавонем!

- Дар ин маҳдуда танҳо дар саҳифаи 7 беш аз 700 акси таърихӣ нашр кардаву таърихчаи давлатдории СССР бо 15 ҷумҳурияш 8801 маротиба чашмзад гардид. Боварнокарданист, вале мо ҳудуди 700 лутфу хушгӯиҳои ҳамкорон, ҳамтоҳо ва бузургони фарҳангии худро пеши рӯ гузоштаву завқ бурда хандидем. Мо Метавонем! 

- 47 ҳазору 390 нафар, сар аз журналисти шинохташуда, кормандони газетаи мардумӣ, хабарнигорони беруна, шоиру адиб, аъзои Ихвон ал СССР, то хабарнигорони мардумӣ, афроде, ки ҳатто то ин дам боре килк ба даст нагирифта буданд, ба мо ЗАНГ заданд, ПАЁМ  ирсол намуданд, НАВИШТАНД! Ва муҳимтар аз ин мо ОНҲОро чоп кардем. Мо Метавонем!

Ба иззати нафси касе намерасем, вале дар кишвар оё дигар рӯзномае ҳаст, ки бо инчунин факту рақам ифтихор дошта бошад? Агар бошад, Белиссимо. Ва агар нест, пас мо ЯГОНАем ва Мо Метавонем!

- Дар ин 14 сол мо чӣ қадар дӯсту бародар ёфтем, Худо шоҳид, ки ҳатто худамон ҳисобашро намеёбем. 

- Чӣ миқдор ҳамсинф, ҳамшаҳр, ҳамхизмат, ҳамкурс якдигарро дар саҳафоти мо ёфтаву дубора ҳамсӯҳбат шуданд? 

- Чӣ теъдод мардум ҳамфикр гардиданд.?

- Чӣ адад хонандагон бо ҳам баҳсу мунозира намудаву сипас ҷумлагӣ рафиқ шуданд?!… Инро танҳо оне медонад, ки пайваста думболагири газетаи мо ва узви Ихвон ал СССР аст.

  Ҳеҷ кас ва ҳеҷ чиз фаромӯш намешавад!

- Дар тӯли 14 сол мутаассуф, бархе аз дӯстон ва ҳамкоронро аз даст додем. Раҳими Ашроф, Одинашоҳ Муродов, Шарифи Мисайзод, Бахтиёр Сафаров, Бурҳон Сафарӣ, Аброр Зоҳир, бобои Ҳоҷӣ Ҷамил, бобои Ғулом, бобои Абдаков, Сафармуҳаммад Аюйбзода, -хабарнигорони фаоли мо рафтанд. 

Танҳо дар соли наҳси коронавирусӣ устодон Гулназар, Ҷамшед Исмоил, Ҷӯрабек Назриев, Хайриддин Тӯраев, Саврӣ Сабзаалиева, Гуландом Обидова, Сайфиддин Тӯраев, Саидмурод Атоев, Шамсиддин Ҷалолов, Мӯсо Асозода, Қурбоналӣ Раҳмонов, Убайдулло Раҷабов, Шер Абулқайсов, Қиёмиддин Чақалов…ро раҳо кардем, ки муаллифони доимии мо буданд.

Хабарнигорони мардумӣ, дӯстони газета ва просто мухлисони мо, ки аз мо бурридаанд (ниг.саҳ 10-11), барои ҳамешагӣ дар дилҳои мову хонандагони мо ҷой доранд ва муҳаббати ишон ҳаргиз зудуда намешавад. Боқӣ аъзои Ихвон ал СССР дар винеткаи фахрии 14 солагии мо, чун солҳои қаблӣ ҳаккокӣ шудаанд, ки пайваста  сафашон меафзояд…

Бовар кун хонанда, номи бархеи шуморо шояд зану кӯдак, ҳаққу ҳамсоя замоне фаромӯш кунанд, вале мутмаинан газетаи мардумӣ ҳаргиз туро, оре маҳз туеро, ки фикр дорӣ, «наход СМ маро дар назар дорад?», фаромӯш нахоҳад кард ва медонӣ чаро? 

Аввал ин ки агар фаромӯш шуд, ҳатман ягон узви Ихвон ал СССР ба ёди мо мерасонад ва ана баъдан, фикре, ки дар оғози суол аз сарат гузашт, яъне Мо Метавонем!

30-солагии Озодӣ, Истиқлолият, Ворастагӣ ва 14 солагии зодрӯзи газетаи муҳибат муборакамон бод!!!

МО МЕТАВОНЕМ!!!!!!!