Мақоми урф дар ахлоқи ҳанафӣ
Дар осори фиқҳии худ ба ин нуктаҳо баҳо дода, мӯҳсиноти ахлоқиро муайян карда, фикри мардумро нисбати рафторҳои неку бад сарфи назар намекунад. Аз ин ҷиҳат ӯ урфро макони аҳкоми шаръӣ қарор дода, ба бисёр рафторҳои инсон аз нигоҳи урф (анъана ва таомули мардум) баҳо медиҳад. Воқеан мардум худ дар бораи кори неку бад хуб қазоват мекунад. Бидуни истидлоли ақлӣ (ақлонӣ) меъёрҳои неку бади ахлоқие қабул шудаанд, ки онҳо бе ҳеҷ далел аз тарафи мардум писандидаанд ва ба шарҳу баён эҳтиёҷ надоранд. Зеро сарчашмаи онҳо фитрати инсонӣ мебошад.
Дурустии кору рафтор, муомилаю кирдори писандида дар байни мардум ва ҷомеа, ғамхорӣ нисбати кудакону пиронсолон аз муҳимтарин воҷиботи ахлоқӣ дониста шудааст. Раҳму шафқат, меҳрубонӣ сифати неки инсонӣ аст, зеро ҳикмати мардум аст, ки “Касе ба калонсолони мо эҳтиром нагузорад ва ба хурдсолони мо раҳму шафқат накунад, аз мо нест”.
Ин ҳикмат дар баёни ахлоқии Абуҳанифа ва хусусан дар насиҳатномаи мазкур зикри худро ёфтааст. Ҳамчунон, ки дар баёни илми ахлоқ омадааст, насиҳатҳои Имоми Аъзам ҳам ҷомеа, оила ва ҳам фарди инсониро фаро гирифтааст. Бисёре аз ин таълимот имрӯз ҳам барои пешрафти ахлоқии ҷомеа хеле зарур аст.
Абуҳанифа бо насиҳатномаҳои махсуси панду ахлоқӣ аз худ мероси муҳими ахлоқӣ боқӣ гузоштааст.
Ин насиҳтномаҳо нишон медиҳанд, ки Абуҳанифа на танҳо аз макорими ахлоқии ислом пурра баҳраманд аст, балки аз пандномаҳои Аҷаму Юнон низ бохабар мебошад. Насиҳатномаҳо аз панду насиҳатҳое иборатанд, ки на танҳо бо зиндагии шахсӣ ё фардии одамон дахл доранд, балки дигар паҳлӯхои ҳаётии иҷтимоӣ, ҷамъиятиро ба таври куллӣ фаро мегиранд. Ба ислоҳи ҳастии ҷомеа равона шудаанд, пандҳои ҷолибу арзишмандро фаро гирифтаанд. Андешаҳои ахлоқии Абуҳанифа, ки дар ин насиҳатномаҳо баён шудаанд, касро зери таъсири амиқи худ қарор медиҳанд ва аз ҳар ҷиҳат омӯзанда ва арзишманданд, онҳо барои ҳамаи замону давраҳо дахл доранд ва метавонанд дастуруламали зиндагии фарду ҷомеа қарор гиранд.
Дар осори қадимии Аҷам “Авесто” адлу инсоф бо мафҳумҳои “росткорӣ» ифода шудаанд ва доду додгустарӣ ҳамчун бо сифати неки инсон ва подшоҳӣ тавсиф шудааст. Адлу инсоф ба ҷуз маънои иҷтимоӣ доштан инчунин ба рафтору кирдори ҳар фард пайваст аст. Абӯҳанифа ин мафҳумро дар мавридҳои гуногун истифода кардааст. Аз ҷумла дар фурӯши коло. Азбаски адолат ба маънии баробарвазнии 2 палаи тарозу ҳам ҳаст, дар сураи Ал-Мутаффифин ба онҳое, ки тарозуро барои фоидаи худашон мувофиқ карда, мефӯрӯшанд, нигаронида шудааст.
Абӯҳанифа тамоми ҷиҳатҳои адлро: адли иҷтимоӣ, адли фардӣ ва адл чун меъёри дигар рафторҳо дар фиқҳи худ баён доштааст ва ҳамин маънӣ дар шеъри Мавлоно Ҷомӣ, ки худ пайрави Абӯҳанифа буд, ба таври зерин баён шудааст, ки он мазмуни таълимоти фиқҳи Абӯҳанифаро ифода мекунад:
Чист адл? Он ки бигзорӣ зи фузул.
Накунӣ аз тариқи шаръ удул.
Шаръро касби айни худ созӣ,
Чашм ғайрӣ он наандозӣ.
Чун гуморӣ ба коре андеша
Шеваи ростӣ куни пеша.
Ҳоҷӣ Исмоил 1 сол бо мо нест...
18.05.2022. Расо 1 сол муқаддам, пири кӯҳманзари Тоҷикон, пешвои мазҳаб, олими вораста, доишманди фарҳехта, эмом-хатиби масҷиди ба номи Муҳаммад (с) дар Белайдузи Ҳисор, дӯсти гаезати мо, муаллифи доимии СССР дар сини 70 солагӣ ба таври ногаҳонӣ фавтида буд.
Вале дар тӯли ин 1 сол мо ҳаргиз аз устод фаромӯш накардаем ва пайваста матолиби диданиву хонданиву омухтанияшро нашр месозем. Ба вежа рисолаи илмияшро, ки ба ҳаёт, рӯзгор ва осори мондагори Имоми мазҳаб- Абуҳанифаи Тоҷик (Абу́ Ҳани́фа ан-Нуъмон ибн Собит ал-Куфӣ (699-767)) бахшида шудааст.
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
- Деваштич: об нест, барқ проблема, картошка сӯхт... Назар
- Асрори мадрасаи Хоҷа Сарбоз Назар
- “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” Назар
- Резаахбор Назар
- Бародар қарори судро иҷро намекунад… Назар
- Таъминот кори мактаб нест Назар
- Абуҳанифа: таоруфи миллӣ ва Ислом Назар
- Беадолатӣ дар футболи тоҷик Назар
- Редаксия супориш дод: Чилучорчашма рав! Назар
- «Мардон» - мушкили №1 дар Душанбе Назар
- Дар як сатр Назар
- Адвокати хайрхоҳ меҷӯям… Назар
