Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр, дар таърихи башарият нахустин инқилоби музаффари сотсиалистист, ки моҳи ноябри соли 1917 синфи коргари Россия бо деҳқонони камбағалтарин иттифоқ баста, таҳти роҳбарии Партияи коммунистӣ бо сардории В. И. Ленин ба амал баровард.
Револютсияи Октябр ҳокимияти буржуазия ва помешиконро сарнагун, диктатураи пролетариатро барқарор ва давлати советии сотсиалистиро бунёд намуда, дар таърихи инсоният давраи нав - давраи аз капитализм ба сотсиализм гузаштанро кушод.
То Револютсияи Октябр ҳудуди имрӯзаи Тоҷикистон ба қисмҳои ҷудогонаи маъмурӣ - ҳудудӣ тақсим шуда, ноҳияҳои шимолӣ ва Помир ба кишвари Туркистон ва ноҳияҳои ҷанубу шарқӣ (Бухорои Шарқӣ) ба аморати Бухоро дохил буд. Ҳокимияти Советӣ дар ин қисмҳои Тоҷикистон бо сабабҳои гуногун, дар як вақт не, балки дар солҳои гуногун ғалаба кард…
2 сентябри соли 1920 шӯришгарон ва Армияи Сурх тамоми Бухорои куҳнаро ба даст дароварданд. Револютсияи халқӣ дар Бухоро ғалаба кард. 6-8 октябри соли 1920 Съезди 1-уми умумибухороии намояндагони халқ доир шуд, ки созмон ёфтани Республикаи Халқии Советии Бухороро эълон кард…
Туман
Аскарони Сурхи коргару деҳқон ва калтакдорони сурх бар зидди босмачиён ва иртиҷоиёни хориҷӣ муборизаи беамон бурда, дороии бойҳо ва заминдоронро ба камбағалон тақсим мекарданд. Ҳукумат нафарони гарданшаху саркашро бадарға ва ё мепаронданд.
Ҳукумати нав ба булукоти Кангурту водии Данғара низ расид. Тибқи маъхазҳо, мувофиқи маълумоти бойгонии кишвар ба 5 декабри соли 1925 ва аввали соли 1926 дар вилояти Кӯлоби онвақта 5 туман, 16 кент ва 49 деҳа мавҷуд буд.
Дар тумани Балҷувон кенти Кангурт (4 ҷамоат), кенти Кулли Сӯфиён (4 ҷамоат), кенти Судара (4 ҷамоат) ва кенти Оқсу (4 ҷамоат) ташкил шуд.
Пушинг
Ба ҳамин минвол дар деҳаи Пушинг низ мисли мавзеҳои дигари ҷумҳурӣ нишонаҳои нахустини хоҷагиҳои ҷамъиятӣ – Иттифоқи деҳқонони яккадаст, ТОЗ-ҳо, артелҳо ва колхозҳо арзи вуҷуд намуд...
Баҳори соли 1929 ҳукм меронд. Саҳни мактаби ибтидоии деҳаи Пушинг маҷлисгоҳро мемонд. Зери сояи чанори умрдидаи сершоху барг сокинони деҳа: пиронсолон, деҳқонон, ҷавонон, собиқ аъзои отрядҳои ихтиёриён рӯйи алафзор чорзону зада байни ҳам суҳбат доштанд.
Намояндаи ҳукумати нав ҷамъомадро ҳусни оғоз бахшида, мақсади гирдиҳамоиро фаҳмонд. Интихоби раиси хоҷагӣ, муовини ӯ, хазинадор, раиси совети ҳосилот. Чанд тан номзадии шиносҳои худро ба ин ё он вазифа пешниҳод карданд. Баногоҳ садои марғуладори деҳқони номошно Далидини Абдул баланд шуда иҷозаи сухан хост:
- Аз номи совети ҷамоа пешниҳод мекунам, ки Қурбони Мирзоёр раиси хоҷагӣ интихоб карда шавад. Қурбон заҳматкаш, марди бовиҷдон ва деҳқони ботаҷриба аст…
- Номзади шоиста…
- Мо розӣ…, - баланд шуда нидоҳои ҷонибдорӣ…
Бо овоздиҳии кушода, бо тарафдории қариб сад фоизи ҳозирин Қурбони Мирзоёр раиси хоҷагии коллективии деҳаи Пушинг интихоб шуд. Ҳамон рӯзҳо, соли 1929 синну соли раиси тозаинтихоб ба 55 дака хӯрда буд.
Қурбони Мирзоёр
Талхиву сардиҳои зиндагиро бисёр чашидаву аз хурдсолӣ дар хонаи бойҳои заминдору чорводори булукоти Кангурт дастёрӣ мекард. Чун як тани бесоҳибу бесарпаноҳ ҳоли вазнин дошт...
Ҳукумати советӣ ӯро аз зери зулму истибдоди бойҳо раҳо кард. Қурбони бебизоат бологузар шуд. Кунун дар ширкати ғалла - кумитаи камбағалон ва совети ҷамоа фаъолият дошт. Роҳбарони ниҳодҳои давлатии ҳукумати нав аз роҳбари хоҷагӣ қаноатманд буданду эҳтиромашро қоил.
Қурбони Мирзоёр новобаста ба вазифаи хеш пешаи деҳқониро пеши по назад. Вай мисли ҳама замин шудгор мекард, ғалла мепошид, баробари ҳама гандум медаравид, ҳосил ҷамъ меовард. Ба ҷуз ин ҳама раис пас аз ҷамъбасти корҳои рӯзона, солҳои 1926-1928 шабона дар курси маҳви бесаводӣ (ликбез)-и мактаби деҳа хонда хатту савод баровард.
Узви КИМ СССР
Соли 1927 Қурбон Мирзоёровро аз Ҷумҳурии Худмухтори Советӣ сотсиалистии Тоҷикистон ба пойтахти Ҳукумати Советӣ, ба шаҳри Москва раҳнамун сохтанд. Ҳайати вакилон таҳти роҳбарии Раиси Комитети Иҷроияи Марказии РАСС Тоҷикистон Нусратулло Махсум тавассути қатора, баҳри иштирок дар Анҷумани Совети Умумииттифоқӣ равон шуданд. Қурбон бори нахуст ба оташароба (поезд) нишаставу шаҳрҳои аҷибу ғариб, даштҳои васеъ, кушку қасрҳои муҳташамро медид. Аз ҳайрат гиребон ғунча мекард, ки дар дунё чи гуна шаҳрҳо арзи вуҷуд доштаанд.
Бо тавсияи роҳбарияти Ҷумҳурии Худмухтори Тоҷикистон Қурбон Мирзоёровро узви Комитети Иҷроияи Марказии СССР интихоб намуданд. Нишони хурдакаки сарисинагӣ ва гувоҳномаи аъзогиро аз дасти «Оқсақоли» Иттиҳоди Шуравӣ Михаил Иванович Калинин гирифта, дастони пири номдорро боэҳтироми зиёд фишурд. Аз ғояти хурсандӣ ба гуфтае ба худ ҷойи нишаст намеёфт. Ашки шодӣ гирди чашмонаш ҳалқа зад…
То ба солҳои наздик ҳуҷҷатҳои раис дар бойгонии нахустфарзандаш, муаллими мактаби миёнаи деҳаи Пушинг Саид Қурбонов маҳфуз буданд…
Қурбони аъзо
Баъди бозгашт аз Анҷуман, аз пойтахти давлати Советӣ шаҳри Москва, раис аз дидаву шунидаҳо бо ҳаяҷон ба аъзои хоҷагӣ, пирони деҳ ва сокинони ноҳияи Кангурт бо шавқ нақл мекард. Ҳамин хел, мардум ӯро акнун бо исми «Қурбони аъзо» мешинохтанд ва ин тахаллус тамоми умр ӯро ёр шуд.
Қурбон Мирзоёров солҳои зиёд ба симати раиси колхоз софдилона меҳнат кард. Дар пешрафту тараққии колхоз саҳми шоиста гузошт. Колхози ба номи Каганович дар байни хоҷагиҳои дигари ноҳияи Данғара ва баъдтар дар миқёси ҷумҳурӣ бо натиҷаҳои баланд ва дастовардҳо ном баровард.
Аҳли деҳаи Пушинг, аз хурд то бузург раиси номварро эҳтиром мекарданду эҳтиромашро қоил буданд. Узви КИМ СССР Қурбон Мирзоёров умри пурбаракат дида, дар 96-солагӣ даргузашт ва дар оромгоҳи зодбум мадфун гашт.
Имрӯз низ сокинони солманди деҳаи Пушинг ва ноҳияи Данғара Қурбони аъзоро ба некӣ ёд меоранд.
Умари ШЕРХОН
Нестор Иванович Махно (Михненко) маъруф бо тахаллуси Батка Махно (26 октябр-1888-25.7.1934). Анархисти украинӣ, сурхмаоб ва револютсионер, иштирокчии Ҷанги гражданӣ (1917-1922) дар ҳудуди Россия. Фармондеҳи армияи исёнгари Украина.
Батка (падар) Махно. Ин ном пас аз ғалабаи Револютсияи Октябр дар Россия, дар сархати матбуоти советӣ, китобҳо, филмҳои бадеӣ - ҳуҷҷатӣ, дар латоифу ҳикоёти мардумони русу украин солҳои дароз мақом дошт.
Нестор Иванович Махно дар таърихи садаи XX ҳамчун шахсияти аҷиб, револютсионери анархист (Анархизм – ҷараёни ҷамъиятӣ-сиёсии майдабуржуазии зидди марксизм. Анархист – тарафдори анархизм, одами худсар) маъмул аст.
Зодбум
Нестор дар хонаводаи деҳқон Иван Родионович Махно (Михненко), модараш Евдокия Матвеевна Махно (қабл аз шавҳаркунӣ Передерий) аҳли деҳқон (деҳқонони давлатӣ) таваллуд шудааст. Ӯ 4 бародар ва 1 хоҳар дошт.
Вай аз хурдсолӣ дар зодгоҳаш – Гуляйполе, губернияи Екатеринослави империяи Россия дар корҳои мавсимии хоҷагии қишлоқ, дар хоҷагиҳои помешикон ва деҳқонони давлатманд заҳмат мекашид. Миллаташ украин, аммо ба дилхоҳ идеяи миллӣ тамоман бепарво буд, аз машрубот сӯистеъмол мекард.
Гуляйполе
Несторро охири моҳи августи соли 1906 барои нигаҳдории ғайриқонунии силоҳ ҳабс карданд (аммо ба зудӣ раҳо шуд). 5 октябри соли 1907 барои қасд ба ҷони қаравулони гуляйполӣ Захаров ва Биков, 26 августи соли 1908 барои куштори мансабдори муассисаи ҳарбӣ ҳабс шуд. Сессияи суди округи ҳарбии Одесса аз 22 марти соли 1910 ҷазои бадоркашиии Несторро ҳукм баровард, ки баъдан онро ба бадарғаи якумрӣ иваз намуданд.
Маҳбас
Соли 1911 ӯро ба шуъбаи каторгачии маҳбаси Бутиркаи Москва гузаронданд. Дар камера Махно бо анархисти фаъоли маъруф Пётр Аршинов ва Григорий Котовский (командарми оянда) ошно шуд. Аршинов ба саводомӯзии Махно пардохт. Дар бораи омодагии идеологӣ ва дониши Нестор кӯшиши зиёд ба харҷ дод. Аҷиб он буд, ки деҳқони камсавод натанҳо асарҳои револютсионерони маъруф ва сиёсатмадоронро комилан аз бар намуд, балки ба омӯхтани математика, забон ва адабиёт, таърих ва забони фаронсавӣ шуғл варзид. Кӯшишу ғайрати Махно устодашро дар ҳайрат мемонд.
Инқилоб
Баъди инқилоби феврали соли 1917 Махно мисли садҳо маҳбусони сиёсӣ афв шуда ба Бессарабия, ба назди командир Григорий Котовский ба Белград раҳ гирифт. Аммо ба зудӣ дар хусуси масъалаи сиёсӣ сахт пархош кардандва пас аз се ҳафта Махно ба Гуляйполе баргашт. Дар он ҷо ба фаъолияти сиёсӣ оғоз намуда, муовини раиси мақомоти маҳаллии худидоракунӣ интихоб гардид…
1 майи соли 1917 Махно ба Петроград номаи таъҷилӣ ирсол намуда, аз Ҳукумати муваққатӣ рондани 10 «вазир - капиталист»-ро талаб кард. Моҳи август дар рафти мубориза бо корниловчиён Махно аз ҳисоби ташкилоти анархистӣ дар Гуляйполе Комитети наҷоти револютсионӣ – дружинаи ҷангии «Гвардияи сиёҳ»-ро созмон дод…
Соли 1918
27 январи соли 1918 дар Брест - Литовск ҳайати вакилони германӣ ва австро - венгерӣ бо ҳайати радаи марказии Украина шартномаи сулҳи ҷудогона (сепаратӣ) -ро имзо карданд.
Дар аввали моҳи апрели соли 1918 Нестор Иванович бо мақсади пайдо кардани дастгирии болшевикон ба Москва равон шуд. Махно нахуст бо лидерони анархистҳои маҳаллӣ ва ҳамчунон бо роҳбарияти Ҳукумати советӣ Я.М. Свердлов, Л.Д. Тротский, Г.Е. Зиновев вохурд. Яков Свердлов ӯро ба назди В.И. Ленин бурд, то онҳо масъалаи «мавқеъ» ва нақши анархистон дар револютсия»-ро баррасӣ намоянд…
Бо ризоияти Бюрои умумиукраинии роҳбарони ҳаракати шӯришгарон ва иҷрои конференсияи анархистони Таганрог 29 июн Махно бо мадади болшевикони Россия барои ташкили муборизаи яроқнок алайҳи қӯшунҳои немисӣ - австриягӣ ва қӯшунҳои германӣ дар Украина Москваро тарк гуфт.
21 июл Махно бо паспорт бо насаби И.Я. Шепел ба Харков расид. Пасон бо гурӯҳи худ дар Гуляйполе бо отряди партизанӣ пайваст. Баъди нахустин амалиёти ҳарбии бобарор бар зидди қӯшунҳои немисӣ Махно командири отряд интихоб шуд.
Шуҷоат, таҷриба, маҳорати ташкилотчигӣ ва боварӣ ба ҳақонияти амал Махноро сардастаи ҳаракати ошӯбгарон гардонд, ки он боис ба ҷалби ҷанговарони нав гардид. Дар моҳҳои сентябр - октябри соли 1918 таҳти фармондиҳии «батка» Махно якчанд отрядҳои партизанӣ муттаҳид гаштанд. Ба моҳи ноябр отряди Махно ба 6 ҳазор нафар расид. Деҳқонони Екатеринослав ва Таврияи Шимолӣ ба онҳо ҳамаҷониба ёрӣ медоданд, сарбозонро мехӯронданд, бо силоҳ таъмин месохтанд, барои кавалеристон асп меоварданд, разведка мерафтанд, ба отряд мепайвастанд. Обрӯ ва маъруфияти Махно бо кори тасарруфи дороиҳо, маҳсулот ва озуқаи «буржуйҳо» ва тақсим он ҳама ба мардум меафзуд.
Инқилоби ноябрии соли 1918 дар Германия ба шикасти онҳо дар Ҷанги якуми ҷаҳон оварда расонд. Россияи советӣ шартномаи Брест - Литовскро аз эътибор соқит эълон кард.
Бурду бохтҳо
Тули солҳои 1918-1919 Махно бо отряди худ дар муноқишаҳои зиёд, задухурдҳо бар зидди душманони хориҷӣ иштирок намуд. Бурду бохтҳои зиёдеро ба сар дошт. Бар муқобили қӯшунҳои немисӣ - муҳоҷирин, австро - венгерӣ муборизаи беамон мебурд. Ҳамчунон дар ҳамдастӣ бо Армияи Сурх бар зидди қӯшунҳои Деникин бархостааст. Ӯ гоҳ ба худ буду гаҳе бехуд. Дар ҳалли ин ё он масоил фурсатпоӣ нишон медод…
Соли 1919 дар ҷаласаи командирони отрядҳои шӯришгар дар Мариупол Махно ташаббуси созмон додани армияи алоҳидаи ошубгарони Украинаро ҷонибдор шуд…
Дар моҳи майи соли 1919 бригадаи Махно аз ҷониби фармондеҳии Армияи Сурх бо лавозимоти ҷангӣ ва таҷҳизот таъмин нагашт. Дар натиҷа, дар мубориза бо қисмҳои дивизияи Кавказӣ (фармондеҳаш генерал А.Г. Шкуро) мағлуб гашт. Сафедҳо фронтро рахна зада, Донбассро ишғол намуданд.
6 июн бо фармони раиси РВС Лев Тротский Махно «барои шикасти фронт ва саркашии фармондеҳӣ» ғайри қонун эълон карда шуд.
Эътироз
9 июн Махно қарори қатъ кардани шартнома бо Ҳукумати Советиро қабул карда, ба Ленин ва дигар роҳбарон барқия фиристод…
Баъди кандани муносибат бо болшевикон бо боқимондаи отрядаш ба губернияи Херсон ақибнишинӣ намуда, якҷо бо Григорев бар зидди қӯшунҳои Деникин муқобилияти яроқнокро идома дод…
Бо оғози ҳуҷуми қӯшунҳои сафедҳо ба Москва тобистони соли 1919 Махно ҷанги партизании доманфарохро дар ақибгоҳи сафедҳо роҳандозӣ намуда, боз деҳқонони шӯришгарро даъват намуд, ки бо сурхҳо иттиҳод банданд.
Махно мегуфт: «Душмани асосии мо, рафиқон деҳқонон - Деникин. Коммунистҳо ба ҳар ҳол инқилобгаронанд. Бо онҳо баъдтар ҳисобӣ мекунем. Алҳол ҳама чиз бояд бар зидди Деникин равона шавад».
Ҳамин хел амалиёти партизании Махно дар ақибгоҳи армияи сафедҳо дар рафти ҷангҳо таъсири мусбат гузошт ва он ба сурхҳо имкон фароҳам овард, то ҳуҷуми Деникинро ба Москва ноком гардонанд.
Низоъ
Ба назар ҳама корҳо хуб буд, аммо баъд аз низоъи аскарони Махно- парондани командир – коммунист Полонский дар моҳи декабри соли 1919 муносибатҳо тезутунд шуд. 9 январи соли 1920 Ревкоми Умумиукраинӣ «Махно ва гурӯҳи ӯро» ғайриқонунӣ ҳамчун «дезертир ва хиёнаткор» эълон кард.
Дар шароити шикаст ва ҳам эпидемияи тиф Махно фармон дар бораи парокандашавии муваққатиро эълон кард.
Баҳори соли 1920 Махно боз қисмашро барқарор ва рейдҳояшро дар Украинаи ҷанубӣ роҳандозӣ намуд. Ҳукумати генерал Врангел таклиф пеш овард, ки якҷоя бар зидди болшевикон иттиҳод банданд, аммо Махно розӣ нашуд. Фиристодаи Врангелро дар Гуляйполе намоишкорона ба қатл расонд.
Баъди анҷоми муҳорибаҳо барои Қрим фармондеҳии сурхҳо қарор карданд то аз душмани идеологии худ халос шаванд. Онҳо 26-уми ноябр отряди махночиёнро муҳосира карданд, аммо ба Нестор муяссар гашт, ки аз нимҷазира халос хурад. Бо Махно танҳо 250 аскар раҳо ёфт…
Охири тобистони соли 1921 баъди задухӯрдҳои зиёд бо қувваҳои бартариятдоштаи Армияи Сурх боқимондаи отряди анархистҳо ба сарҳади Руминия ақиб партофта шуд.
Фирор
28 август отряд иборат аз 78 нафар таҳти роҳбарии Махно сарҳади Руминияро дар маҳали Ямпол убур намуданд. Махно ярадор (12 тир хурда буд), контузия гирифта, 1 пояш шикаста буд.
Руминҳо зуд махночиёнро боздоштанд. Онҳоро вақти зиёд дар шароити бағоят вазнин дар баракҳои доманадору шабушин, бе доруворӣ ва бе ҷароҳатбандӣ ва бо истеъмоли ордобаи ҷуворигӣ нигоҳ медоштанд.
Ҳар навиштори навбатиро сабабест ва беҳуда дар ин ё он мавзуъ хома ба даст намегирем. Ин навбат бобати Артём, Артёмовск сухан хоҳем ронд, ки он ҳам беасос нест. Беш аз 30 сол, бо барҳам хӯрдани СССР ба ин ном таваҷҷуҳи хосса зоҳир намегашт. Сар аз соли 2014 ин унвон кам камаке рӯи кор омад. Тули 5-6 моҳи охир расонаҳои даврии дунё гирди номи Артём, Артёмовск мавзуъ мечархонанд. Ин ҳамаро боис нотинҷии байни Россия ва Украина гашта, ки ба ин паҳлуи масъала кордор намешавем. Мо танҳо аз Артём хоҳем гуфт. Ҳамчунон бехабар аз он ки «рафиқ Артём» 140 сола шудаанд.
Ин ном ба яке аз муборизони Ҳокимияти Советӣ, инқилобчиёни радаи аввал Фёдор Андреевич Сергеев, маъруф бо тахаллуси «рафиқ Артём» («Артём Сергеев», «Виктор Сергеев») иртибот дорад. Артём яке аз инқилобчиёни маъруф, арбоби сиёсӣ, давлатӣ ва ҳизбии Ҳокимияти Советӣ мебошад.
Фёдор Андреевич Сергеев (минбаъд Артём) узви РСДРП (б) аз соли 1901, асосгузор ва роҳбари Ҷумҳурии Советии Донетск – Криворожск, рафиқи наздики Сергей Киров ва Иосиф Сталин буд.
Артём 7 (19) марти соли 1883 дар деҳаи Глобово, уезди Фатежск, губернияи Курск, дар оилаи деҳқон таваллуд шудааст.
Бино ба гуфтаи нависанда Е.Ф. Олейник инқилобии оянда дар хурдсолӣ қиссаеро дар бораи коргаре бо номи Артём шунидаст. Он Артём дар шахта (кон) кор мекардааст. Рӯзе аз рӯзҳо дар тӯдаи ангишт монда, захм мебардорад. Сардори кон ӯро аз кор маҳрум месозад. Аз ҳамон рӯзҳо Артём «роҳзани олиҳимат» шуда, бойҳоро ғорат ва амволи ғоратшударо ба камбағалон тақсим мекардааст. Аз ҳамин ҷо Фёдор ба худ номи – тахаллуси Артёмро мегирад.
Таҳсил
Соли 1888 Артём бо аҳли хонаводаашон ба Екатеринослав кӯч бастанд. Ва ӯ дар ҳамин ҷо, соли 1892 ба Омӯзишгоҳи реалӣ (дар Россияи тоинқилобӣ мактаби миёна, ки дар он бештар математика ва фанҳои доир ба табиатро меомӯхтанд). Номбурда соли 1901 омӯзишгоҳро бомуваффақият тамом кард. Артём имтиҳонҳоро бо баҳои «панҷ» супурд, ба ҷуз расмкашӣ, ки барқасд баҳои «3» мондандаш (ба қавли муҳаққиқи рус Н.П. Кузмин роҳбарияти омӯзишгоҳ барои ба дигар талаба додани медали тилло қасдкорӣ карданд). Маълум мегардад, ки одамон дар тамоми давру замон ба чунин «нағмаҳо» роҳ медодаанд. Донишҷӯи аълохон Фёдор Андреевич Сергеев барои муваффақияти калон бо мукофоти «тасаллобахш» - китоби Э.Э. Ухтомский «Путешествие на Восток Его Императорского Высочества государя наследника цесаревича» қадр гардид.
Артём ҳангоми таҳсил дар омӯзишгоҳ бо адабиёти пинҳонӣ (ғайрилегалӣ) бори нахуст ошноӣ пайдо кард (брошюраи «Цар-голод»). Маҳз дар ҳамин давра ӯ ба кружоки марксистии коргарони заводи Брянск ҷалб гардид. Дар арафаи имтиҳонҳо -1 майи соли 1901 Артём дар гирдиҳамоии коргарон иштирок намуд. Митинг аз тарафи казакҳо пароканда, бисёриҳо дар қап хурданд. Артём рӯ ба гурез оварда, дар деҳа пинҳон ва ҳабс шудан раҳид.
Москва
Соли 1901 баъди супурдани имтиҳонҳо Артём ба Омӯзишгоҳи Императории техникии Москва (ҳозира МГТУ ба номи Бауман) дохил шуд. Ҳангоми дохилшавӣ аз ӯ забонхат гирифтанд, ки дар гирдиҳамоиҳо иштирок намекунад. Ҳамон сол Артёмро ба узвияти РСДРП пазируфтанд.
Сол 1902 дар Москва барои дастгирии донишҷӯёни хориҷшудаи Университети Киев, донишҷӯёни Масквагӣ гирдиҳамоӣ карданд. Дар маҷлиси пинҳонкорон Артём даъват ба амал овард, ки донишҷӯёни киевиро ҷонибдорӣ бояд кард. Донишҷӯёни ҳамфикри тарафдор Михайлов, Сбитников, Нагурский ва Адикс (ахирӣ гумоштаҷосуси полис ва фитнаангез…) ӯро ҷонибдор шуданд.
2 марти соли 1902 митинг баргузор гардид. Артём ба симати яке аз роҳбарони донишҷӯён дар ин тазаҳурот ширкати фаъолона дошт. Полисҳо дар либоси коргарӣ гирдиҳамомадагонро пароканда карданд (онҳоро Адикс оварда буд). Артёмро ҳабс ва ба бинои полисҳои Яуза оварданд. Маълумотро дар бораи балвогар Артём ҷосус Шмидт расонд. Баъди ҷаласаи судӣ Артёмро аз омӯзишгоҳ хориҷ карда, шаш моҳ дар маҳбаси Воронеж шинонданд.
Ҷилои ватан
Бо гирифтани «волчий билет» - «билети сиёҳ» (шиноснома, ки аломати махсус дошта, соҳибашро аз хизмати давлатӣ ва таҳсил дар мактабҳои олии Россия маҳрум мекард). Аз ин рӯ, Артём ҷилои ватан кард. Дар Париж, дар мактаби олии русии фанҳои ҷамъиятӣ шомил гашт. Дар ин мактаб ба лексияҳои доҳии пролетариати ҷаҳон В.И. Ленин гӯш дода, бо ӯ ошно шуд. Артём ҳамчунон бо хонаводаи олими машҳури рус Мечников қаробат ёфт.
Инқилобчӣ
Артём 15 марти соли 1903 ба Россия баргашта, дар Донбасс ба фаъолияти пинҳонии револютсионӣ пардохт. Дар деҳаи Фёдоровка, волости Воскресенск, уезди Александровски губернияи Екатеринослав якумин шуда дар минтақа созмони бузурги сотсиал-демократии деҳқонон (доманаи 400 нафар)-ро таъсис дод. Ва бо он ҳайат корпартоии моҳи майиро баргузор кард. Баъд ҳини фаъолият ҳамчун ёрдамчии мошинист дар Екатеринослав дар байни коргарони роҳи оҳан ва кӯҳкорон корҳои таблиғотӣ мебурд. Соли 1904 дар Елисаветград ва Николаев ду бор ҳабс шуд.
Моҳи январи соли 1905 Артём ба Харков омада, дар заводи паравозҳои Харков фаъолияти револютсионӣ бурда, гурӯҳи инқилобии «Вперёд»-ро созмон дод. Вай дар пайи шӯриши мусаллаҳона дар Харков кӯшид. Аз рӯи нақша он бояд 12 декабри соли 1905 доир мегашт. Ҳукуматдорон аз ин нияти онҳо воқиф шуда, 30 тан аз саркардагонро ҳабс карданд.
Артём баъди пахши шӯриш ба Санкт-Петербург ва пас ба Урал рафт. Баҳори соли 1906 ӯро вакили съезди IV РСДРП дар Стокголм интихоб намуданд. Баъдан Артём дар шаҳрҳои Москва ва Перм, дар корҳои ҳизбӣ масруфият дошт. Комитети РСДРП-и Пермро роҳбарӣ кард. Боз ӯро ба маҳкама кашиданд. Дар маҳбаси Перм ва ротаи маҳбусони Николаев маҳбус буд. Пас ӯро ба маҳкамаи Харков гузаронданд. Моҳи декабри соли 1909 палатаи махсуси судии Харков Артёмро ба бадарғаи умрбод ба Сибири Шарқӣ ҳукм бароварданд. Вай бадарғаро дар деҳаи Воробёво, уезди Киренск, губернияи Иркутск гузаронда, моҳи августи соли 1910 аз он ҷо рӯ ба гурез овард.
Ҳиҷрат
Артём ба воситаи Япония, Корея, Хитой ба Австралия ҳиҷрат кард. Ба гуфтаи худаш дар шаҳрҳои Харбин, Нагасаки, Гонконг ва Шанхай зиста, ҳамчун кули (аробакаш, ҳаммол ё мардикор дар баъзе мамлакатҳои Осиё) заҳмат кашид.
Моҳи июни соли 1911 Артём дар Австралия пайдо шуд. Ӯ қисмати зиёди вақт дар Брисбен бо номи TheodoreSergaeff зист. Вай дар ин макон низ бекор нанишаст. Охири ҳамон сол вай аллакай дар Ассотсиатсияи Эмигрантҳои Руси Брисбен ба шумори яке аз роҳбарони бонуфуз эътироф гашт.
Вай фаъолияти ин созмонро устувор гардонд. Барои коргарони рус курсҳои омӯзиши забони англисиро роҳандозӣ намуд. Соли 1912 газетаи русии «Эхо Австралии»-ро асос гузошта муҳаррири он буд. Дар кори Партияи сотсиалистӣ – коргарии Австралия иштироки фаъолона дошт. Барои гирдиҳамоии ғайриқонунӣ ӯро ҳабс карда дар маҳкамаи Брисбен шинонданд.
Барои кӯшишҳои муттаҳид кардани коргарони русу австралиягӣ ӯро то ҳол дар доираи радикалии штати Квинсленд ёд мекунанд. Артём дар Австралия бо тахаллуси «Болшой Том» (BigTom) ва номҳои Артём ва Артимон маъруф гашта буд.
Ҷанги гражданӣ
Моҳи июли соли 1917 Артём ба Харков баргашта, ба зудӣ роҳбари фраксияи болшевикони советии Харков шуд. Котиби бюрои комитети вилоятии РСДРП (б) - и Донетск, баъдан котиби бюрои вилоятии Иттифоқи касабаи металлистони Харков, аъзои Президиум ва узви Комитети Марказӣ интихоб гардид.
Артём моҳи октябри ҳамон сол яке аз созмондиҳандагони шӯриши мусаллаҳона дар Харков ва Донбасс буд. 24 ноябри соли 1917 ӯро Раиси Комиҷроияи советҳои Харков ва Маҷлиси муассисон аз тарафи болшевикон интихоб карданд. Моҳи декабри соли 1917 дар съезди 1-уми Умумиукраинии Советҳо узви котибот ва КИМ Советҳои Украина, Котиби мардумӣ оид ба савдо ва саноат интихоб мегардад. Артём солҳои 1918-1920 узви КМ ПК (б) Украина буд...
Вай ҷонибдору ташаббускори фаъоли идеяи Донетски автономӣ буд ва дар соли 1918 Ҷумҳурии Советии Донетск – Криворожскро тъсис дода роҳбари он таъин гардид. Баъдан 14 феврал раиси Совети комиссарони халқ ва Комиссари мардумии хоҷагии халқ, пас комиссари халқии корҳои хориҷии ҷумҳурӣ интихоб шуд.
Артём яке аз ташкилотчиёни мубориза бар зидди қӯшунҳои Марказӣ, казакҳои атаман Каледин, истилогарони австро - венгерӣ ва немисӣ, ҳамчунон созмондиҳандаи сафарбарии Армияи якуми Дон мебошад. Дар якҷоягӣ бо К.Е. Ворошилов дар гузаштани Армияи 5-ум аз Донбасс ба Царицин иштирок кард.
Хуб аст, ки ҳоло ҳам бо гузашти қариб 80 соли ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941 – 1945 аз корномаи сарбозони диловар ёд меоранд. Дар ин муддат, дар гӯшаву канори мамлакат бобати ҷоннисориҳои ҳар яке аз 300 ҳазор ҷавонмарди тоҷикистонӣ, диловарии онҳо дар набардгоҳҳои он ҷанги хонумонсӯз сатре чанд нигошта шудаасту боз ҳам менависанд. Ба назар мерасад, ки гӯё аз диловарию матонат, бунёдкориву заҳматҳои шабонарӯзии мардони майдон, ҳамаро ба зевари табъ кашидаем, аммо дар асл чунин нест. Ҳоло ҳам кам гуфтаему боз гуфтан – навиштан ҳатмист.
Чиҳил соли расост, ки банди ин мавзуъро раҳо накардаам ва пайваста аз корнома, рӯзгори омӯзандаи қаҳрамонони Иттифоқи Советӣ менависаму хотири диловарони Ватанро гиромӣ медорам. Дар бораашон китоб низ навиштаам, матолиби зиёдеро оид ба ин мавзуъ дар маҷаллаву рӯзномаҳо ба нашр мерасонам. Бо шунидан, дидан ва дарак ёфтан аз корномаи сарбозе болида мегардам ва аз пайи зикри ному диловариҳои онон мекӯшам...
Чанд рӯз пеш рӯзноманигор, дизайнери шинохта Юсуф Дӯстов мужда гирифт, ки баротон як қаҳрамон ёфтам, дар бораашон менависед? Гуфтам, ба чашм.
ФАЙЗУЛЛО ҚУДРАТОВ
Зодаву парвардаи кишвари офтобрӯяи Тоҷикистон, 15 июни соли 1912 дар деҳаи зебоманзари Шаватки Поёни ноҳияи Айнӣ, дар оилаи марди кӯҳистонӣ дида ба дунё кушудааст. Акнун ба 15 қадам ниҳода буд, ки аз падару модар маҳрум монд. Файзуллои ятим ба назар дар як зум гӯё марди солору мустақил гашт.
Вай солҳои 1928 – 1930 дар зодбум таҳсили ибтидоиро фаро гирифт. Ҳукумати давр дар ин айём Файзуллои неруманд – комсомоли ғаюрро бо дастае баҳри мубориза бар зидди ноаҳлони ҳукумати нав – душманони синфӣ ба водии Яғноб сафарбар намуд.
Файзулло дар ин росто ба қавли шоир ҷон ба ҷони кишвар монд ва зафар ёфт. Ӯ, ҳамзамон, дар таблиғу роҳандозии нақшаҳои ҳукумати нав, дар кӯҳистон меҳнат кард. Дар раванди таҳкими мактабу маориф, созмон додани мактабҳои типи нав кӯшиш ба харҷ дод. Дар ин миён ҷавони қобилу уҳдабаро Файзулло Қудратов ҳамчун директори мактаб дар рустои Киренте ифои вазифа намуд.
ФАРХОР
Заҳмати софдилона, дониш ва қобилияти баланди омӯзгори умедбахшро ба назар гирифта, ӯро ҳамчун методисти шуъбаи маорифи ноҳияи Айнӣ хонданд. Ба гузашти чанд муддат ӯро ба шаҳри Сталинобод даъват карданд. Вазорати маорифи ҶШС Тоҷикистон ҷавони ташкилотчӣ ва ботаҷриба Файзулло Қудратовро соли 1936 мудири маорифи ноҳияи Фархори вилояти Кӯлоб таъин намуд.
Ӯ чаҳор сол бо мардуми меҳнатдӯсту заҳматкаши диёри диловарон дар бунёди мактабу маориф саҳм гузошт. Наврасону ҷавонони кӯҳистониро ба мактаб ҷалб сохт. Шогирдони зиёдеро болу пари тоза бахшид. Роҳбарияти ноҳия ва соҳаи маорифи вилоят аз фаъолияташ қаноатманд буданд. Муаллим ба шогирдони хеш талқини омӯзиш мекард ва бо як байти Абдураҳмони Ҷомӣ гуфтаҳои хешро тақвият мебахшид:
Зи дониш шавад кори гетӣ соз,
Зи бедонишӣ кор гардад дароз.
ДОРУЛМУАЛЛИМИНИ ТОШКАНД
Ҳукумати давр ба таҳсил фаро гирифтани ҷавонони қобилро дар нақша дошт ва аз рӯи он иддае аз фаъолонро ба хондан мефиристод. Аз ин рӯ, Ҳукумати Тоҷикистон соли 1939 Файзулло Қудратови нерумандро баҳри баланд бардоштани савияи дониш ба Институти педагогии Тошканд раҳнамун сохт.
Вай бо тамоми ҳастӣ ба хондан дода шуд. Дар ин даргоҳ низ савод ва қобилияти ташкилотчигияш ба роҳбарияти донишкада писанд омад. Ҷавонони Институт Файзулло Қудратовро сарвари худ интихоб карданд. Ӯро дар донишкада ҳамчун комсомоли фаъол, донишҷӯи қобилу уҳдабаро эҳтиром мегузоштанд.
ВИЛОЯТИ ҒАРМ
Соли 1941 Файзулло Қудратов дорулмуаллимини Тошкандро намунавӣ хатм намуда ба Ватан баргашт. Дар шаҳри Сталинобод (ҳозира Душанбе) ӯро хуш истиқбол гирифтанд. Вазорати маорифи халқи ҶШС Тоҷикистон аз дарёфти кадри маълумоти олидор қаноатманд гашта, ӯро мудири маорифи вилояти Ғарм таъин намуд.
Ин ҷо ӯ қариб як сол иҷрои вазифа кард. То тавонист дар ташкили мактабу ҷобаҷогузории муаллимони водӣ саҳми хешро гузошт.
ҶАНГИ БУЗУРГИ ВАТАНӢ
Дар ҳамон сол Германияи фашистӣ бе эълони ҷанг ба хоки давлати советӣ зада даромад. Аз хурд то бузург ба ҳимояи Ватан бархостанд. Фавҷ – фавҷи ҷавонмардон бар зидди фашистони истилогар раҳ пеш гирифтанд.
Ҳукумати давр новобаста ба вазъи хатарнок ба ағлаби омӯзгорон брон (ҳуҷҷати имтиёздори ба ҷабҳа нарафтан) дода буд, аммо Ф. Қудратов исрор мекард, ки ба ҳимояи Ватан меравад. Кӯшишҳои чандинкаратааш натиҷа надод. Гуфтандаш, ки маориф ҳам ҷабҳа, бахши калидии давлат аст ва сарфи назар аз хавфу хатар фарзандони заҳматкашон бояд савод гиранд. Шумо дар ақибгоҳ заруред!...
Ниҳоят моҳи марти соли 1942 вай иҷозаи ба ҷабҳа гирифтанро ноил гашт. Ӯ акнун дар сафи сарбозони ҷонфидо бар зидди аду меҷангид. Дар ҷабҳаи Орёл – Курск задухӯрди шадид шуд. Дар ин набард гитлерчиёни зиёдеро маҳв намуда, бо ордени Ситораи Сурх сазовор гашт.
Диловари тоҷик дар ҷабҳа ҳамчун муовини командири полк оид ба корҳои сиёсӣ хидмат мекард. Гӯё ҳама соз буд, вале дар задухӯрди навбатӣ ҷароҳати сахт бардошта, ба госпитал афтид. Духтурони ҳарбӣ дар пайи табобаташ кӯшиданд. Комиссияи тиббии ҳарбӣ ба ӯ дигар иҷозаи ба корзор рафтанро надод ва замони ба по рост шудан ба ақибгоҳ рухсат доданд.
СТАЛИНОБОД
Файзулло Қудратов моҳи майи соли 1943 ба Сталинобод расид. Сарбози диловарро дар КМ ҲК Тоҷикистон бо хушнудӣ пазируфтанд ва ӯ то соли 1946 дар вазифаҳои гуногуни дастгоҳи марказии Ҳизби коммунист масруфият дошт.
Дар ин давра (солҳои 1946 – 1948) дар Мактаби ҳизбии назди КМ ҲК Тоҷикистон таҳсил намуда, ҳамзамон, дар Кумитаи ҳизбии вилояти Ғарм адои вазифа намуд.
Он солу замон ПК кадрҳои лаёқатманди худро баъди ду – се соли корӣ дар ин ё он ташкилоту муассиса ба дилхоҳ ҷабҳа сафарбар менамуд ва он нафар бе чуну чаро аз пайи иҷрои вазифаи навбатӣ мешуд.
Рӯзгори меҳнатии сарбози ҳизб сар аз соли 1948 ба чунин навъ сурат гирифт. Солҳои 1948 – 1950 Файзулло Қудратов ҳамчун раиси Президиуми Иттифоқи касабаи кормандони саноати сабуки ҷумҳурӣ, 1950 – 1953 корманди шуъбаи хоҷагии қишлоқи Шурои Вазирони ҶШС Тоҷикистон, 1953 – 1955 мудири маорифи ноҳияи Марказии шаҳри Сталинобод (ҳоло Душанбе), 1955 – 1957 мудири маорифи шаҳри Қӯрғонтеппа (ҳоло Бохтар) ва 1957 – 1959 мудири маорифи ноҳияи Варзоб кор кард.
МИРЗОЧӮЛ
Ин дов низ Файзулло Қудратов аз супориши навбатӣ сар напечид. Соли 1959 ӯро бо супориши Ҳукумати ҶШС Тоҷикистон (албатта бо дастури ҲК Тоҷикистон) баҳри азхудкунии заминҳои Мирзочӯл, ба ноҳияи Зафарободи вилояти Ленинобод (ҳоло Суғд) сафарбар намуданд.
Номбурда 7 сол ба симати муовини сардори Раёсати сохтмону васлгарии №22, дар шодоб гардондани заминҳои ташналаби водӣ меҳнат кард. Дар шароити номусоид, гармои тоқатфарсо мардумро аз пайи худ бурду сарзамини аҷдодиро обод кард...
Мирзочӯл, дашти Мрзо, дашти ҳамворест дар Осиёи Миёна, дар ҳудуди вилоятҳои Сирдарёи Ӯзбекистон, Чимкенти Қазоқистон ва ноҳияи Зафарободи вилояти Суғди Тоҷикистон. Масоҳаташ 10 ҳазор км2, баландиаш аз соҳили баҳр 230 – 385 м. Мирзочӯл дар шарқ то дарёи Сир, дар ҷануб то ҳамвориҳои наздикӯҳии Туркистону Нурато кашол ёфтааст. Дар шимол ва шимолу ғарб дашти Мирзочӯл то биёбони Қизилқум тул мекашад...
Аз худ намудани Мирзочӯл охирҳои асри XIX оғоз ёфт. Соли 1895 ба масофаи 84 км канале кофта шуд, ки он 7600 га заминро обёрӣ мекард. Соли 1913 канали Князариқ мавриди истифода қарор гирифт...
Солҳои 1922 – 1924 заминҳои нав аз худ карда шуданд. Масоҳати заминҳои обёришавандаи Мирзочӯл агар соли 1921- ум 20 ҳазор га бошад, пас 1924 ба 50 ҳазор га, 1928 ба 67 ҳазор га расид. Солҳои 1939 – 1940 мувофиқи қарори махсуси Ҳукумат 60 ҳазор га шӯрзамин ва ботлоқзор аз худ карда шуда, соли 1941 миқдори он ба 90 ҳазор га расид. Соли 1956 майдони обёрии Мирзочӯл (бо сохта шудани гидроузели Фарҳод (1948) ва обанбори Қайроққум (1965) ба 205,5 ҳазор га расид.
Баъдан, бештар аз 500 ҳазор га замини лабташнаи Мирзочӯл аз худкардашуда, ки аз он 300 ҳазор га ба РСС Ӯзбекистон, 160 ҳазор ба РСС Қазоқистон ва бештар аз 40 ҳазор га ба РСС Тоҷикистон рост меомад.
18 августи соли 1958 бо фармони Президиуми Совети Олии РСС Ӯзбекистон 50 ҳазор га замини қисми ҷанубу шарқии Мирзочӯл ба РСС Тоҷикистон дода шуд ва дар ин ҷо ноҳияи Зафаробод таъсис ёфт.
БУНЁДГАР
Аз миёнаи солҳои 60 – уми асри XX Файзулло Қудратов боз ба соҳаи мактабу маориф баргашт. Ӯ тули 8 сол (1965 – 1973) дар ноҳияи Айнӣ, дар макотиби деҳаҳои Шаватки Поён, Путхин, Зоосун, Дар – дар ва Вешаб ҳамчун директор масруфият дошт.
Ӯ дар миқёси кишвар бо бунёдгариву ободгарӣ ном баровард. Ҳама ҷо аз пайи ободии диёр мекӯшид. Замони директори мактаби Зоосун буданаш омӯзгори дурандеши ватанпараст аз шаҳри бостонии Самарқанд устоҳои чирадаст ва мутахассисонро ҷалб намуда, мақбараи шоири номвари диёр Нақибхон Туғрали Аҳрориро бунёд кард.
Кори муаллими фидокор мудом аз ободкорӣ буд. Соли 1966 номбурда дар деҳаи Шаватки Поён ба сохтмони мактаби нави деҳа асос гузошт. Ҳамчунон, бо ташаббуси мазкур дар деҳа бори аввал хатти барқ кашида шуд. Як байти шоири ширинсухан Абдураҳмони Ҷомиро устод мудом ёд мекард:
Сидқ мебояд ба ҳар коре, ки ҳаст,
То фитад домони мақсудат ба даст.
Баъдан бо ибтикори ин марди даврон дар мавзеи Шахи Сафед (ҳоло Файзуллообод) канали калон канда, заминҳои деҳаҳои Шаватки Поён, Шаватки Боло, Похут ва Фатмовутро шодоб гардонданд.
ОБРАСОН
Давоми умри пурбаракати хеш Файзулло Қудратов борҳо чун сарбоз дар ҳолати омодабош аз пайи иҷрои супориши ҳизбу Ҳукумат, аз як ҷабҳа ба ҷабҳаи дигар мегузашт. Ин дафъа низ чунин шуд ва бо супориши Ҳукумати вақт боз ба соҳаи хоҷагии халқ сафарбар гардид. Аз моҳи ноябри соли 1973 то соли 1986, тули 13 сол ҳамчун мутахассиси корҳои обёрӣ – ирригатори колхози ба номи Фридрих Энгелси ноҳияи Айнӣ дар шодоб гардондани 360 гектар заминҳои бекорхобидаи қаламрав нақши созгор бозид. Аз ҷумла, вай мавзеи ҳозираи Файзуллоободро сарсабзу хуррам гардонд.
Пас аз ба нафақа баромадан низ дар хона бекор нишастанро ба худ муносиб надониста, бо маслиҳату пешкорӣ ба корҳои бунёдгарӣ даст мезад. Файзулло Қудратов, сарбози ду ҷабҳа 25 ноябри соли 1994, дар 82 – солагӣ дунёи фониро тарк гуфта, аз худ номи нек ба ёдгор монд.
Тули умри пурбаракат, ҳини иҷрои вазифаҳои гуногун аз сидқ, софдилона баҳри зиндагии осоиштаи мардум ва некуаҳволии рӯзгори онон хидмати шоиста ба ҷо овард. Таъсису бунёди мактабҳои нав, ривоҷи соҳаи маориф, ободу шодобгардонии заминҳои бекорхобида, тарбият ва омода намудани шогирдони зиёде баҳри зиндагии оянда марому мақсади доимии устоди равоншод буд.
Ҳукумати давр хизматҳои шоёни собиқадори ҷангу меҳнат, нафақахӯри шахсии дорои аҳамияти ҷумҳуриявӣ Файзулло Қудратовро бо орденҳои Ситораи Сурх, Ҷанги Ватании дараҷаи 1, чандин медал, нишони Аълочии маорифи халқи ҶШС Тоҷикистон ва ифтихорномаҳо сазовор гардонд.
Ҳамчунон, заҳматҳои бунёдкоронаи ҷанговари пурдил, муаллими дарёдил, ободгари ростин пас аз маргаш низ ба ҳукми фаромӯшӣ нарафт. Бо қарори №153 МИҲД – и ноҳияи Айнӣ аз 25 апрели соли 2005 мавзеи Шахи Сафеди Ҷамоати деҳоти Рарз номи Файзулло Қудратов (Файзуллообод) – ро касб кард.
Устоди зиндаёд Гулназар гӯё маҳз дар васфи чунин фарзандони барӯманду содиқи Ватан гуфта бошанд:
Ҳар фард, ки ҷон ба ҷони кишвар монад,
Тоҷи шарафаш замона бар сар монад.
Умари ШЕРХОН
РАЗВЕДЧИКИ СОВЕТӢ ИЛЗА ШТЁБЕ
Дар оғози садаи XX оҳиста ва пайваста давлати нав дар қораи Авруосиё мусаммо бо СССР қомат афрошт ва баробар бо ҳукумат хадамоти ҷосусӣ - иктишофии он аз ҳисоби қавму миллатҳои гуногуни ватани паҳновари советӣ устувор мегашт. Ба ин ташкилот ба ҷуз пинҳонкорони инқилобӣ, як қисми аз ғалбер гузашта, аз доираи ҷосусони ҳукумати подшоҳии Россия, дар хориҷа аз шумори иктишофгарони худӣ ва ҳам нафарони «вербовка» (ҷалб) - шуда, аз доираи марксистон ва ҳамчунон, нафарони ба маблағ ниёздошта (пулдӯстдоррон) ҷалб мешуданд. Дар хориҷи кишвар нафароне низ буданд, ки аз рӯи идеяҳои коммунистӣ, ихтиёран маълумоти нодирро ройгон пешниҳод мекарданд.
Разведкаи советӣ бахусус дар солҳои 30-юм, дар хориҷи кишвар мустаҳкам тор танид. Кунун иктишофгарони сатҳи гуногун дар кишварҳои Ғарбу Шарқ фаъолияти густурдаро ба роҳ монда буданд.
Илза Штёбе
Яке аз разведчикҳои номдори советӣ, бонуи қашанг ва чолоку мушоҳидакор, журналисти немис Илза Штёбе маҳсуб меёфт, ки аз оғози солҳои 30-юм нодиртарин маълумотҳоро ба манфиати СССР дастрас мекард. Яке аз хабарҳои пурқимати пайдонамудаи ӯ ин дастрас ва ирсол намудани маълумот – нақшаи ниҳоят махфии Германияи фашистӣ таҳти унвони «Барбаросса» буд…
Илза Штёбе 17 майи соли 1911 дар шаҳри Берлин дида ба дунё кушодааст. Пас аз ҷудо шудани волидон вай аз синни хурдсолӣ бо модараш мезист. Маҳз модар дар тарбияи ин духтари хушзеҳну чолок саҳм гирифтааст. Мактаби миёна ва омӯзишгоҳи тиҷоратиро бо ихтисоси «котиб-стенографист» (стенография – усули тез навиштани нутқ бо аломатҳои махсус) тамом карда қадамҳои аввалини хешро дар арсаи меҳнат аз нашриёти «Mosse» оғоз мебахшад.
«Барбаросса»
(немисӣ FallBarbarossa), номи рамзии нақшаи ҳуҷуми Германияи фашистӣ ба СССР дар майдони амалиёти Аврупои Шарқии Ҷанги дуюми ҷаҳон ва амалиёти ҳарбие, ки тибқи ин нақша дар ибтидои Ҷанги Бузурги Ватанӣ амалӣ мешуд.
Дар ибтидо номи «Фрис» дошта, дертар ба «Барбаросса» иваз шуд. Ин унвон ба шарафи шоҳи Германия (1152-1190), императори империяи Рим (1155-1190), герсоги Швабия (1147-1152), Фриддихи I Гогенштауфен гузошта шудааст, ки тахаллуси Барбароссаро дар Италия барои риши зарди худ гирифта буд.
Мухтасар аз «смерть шпионам!»
(«Марг ба ҷосусон»).
Унвони як қатор ташкилоти зиддиҷосусӣ
Дар СССР, дар давраи ҷанги дуюми ҷаҳон
(таъсис 19.4.1943 – баста шуд 4.5.1946).
*Смернеш («смерть немецким шпионам») Ё…
Пешниҳоди – аббревиатураи ниҳоди контрразведка бо унвони СМЕРНЕШ («Марг ба ҷосусони немис!») аз тарафи Сталин қабул нашуд. Иосиф Виссарионович ба таъкид гуфт, ки гап танҳо дар бораи ҷосусони немис намеравад. Дар ҳудуди давлати мо разведкаи давлатҳои дигар низ «мечаранд». Одӣ онро СМЕРШ («Марг ба ҷосусон!») меномем. Ин гуфтаи Сталин мантиқ дошт ва ҳозирин онро пазируфтанд. Ҳамин тавр, 19 апрели соли 1943 бо қарори махфии Совети комиссарони Халқи СССР таҳти рақами 415-138 сс дар заминаи Раёсати шуъбаҳои махсуси НКВД СССР ташкил карда шуд:
Раёсати асосии контрразведкаи «СМЕРШ» - и Комиссариати халқии мудофиаи СССР, сардор – комиссари бехатарии давлатии дараҷаи 2 В.С. Абакумов.
Раёсати контрразведкаи «СМЕРШ» - и Комиссариати халқии Флоти ҳарбӣ - баҳрии СССР, сардор – комиссари бехатарии давлатӣ П.А. Гладков.
15 майи соли 1943 дар асоси қарори мазкур, барои хизматрасонии ҷосусӣ - оперативии қӯшунҳои сарҳадӣ ва дохилӣ, милитсия ва дигар қисмҳои мусаллаҳи Комиссариати халқии корҳои дохилӣ бо фармони НКВД СССР таҳти рақами 00856 ташкил карда шуд:
Шуъбаи контрразведкаи «СМЕРШ»-и НКВД СССР, сардор - комиссари БД С.П. Юхимович.
Ин се сохтор қисмҳои контрразведкавии мустақил маҳсуб меёфтанд ва онҳо танҳо ба роҳбари ниҳодҳои номбаршуда итоат мекарданд. Раёсати асосии контрразведкаи «СМЕРШ» дар КҲМ рост ба комиссари мудофиа Сталин итоат мекард. Ҳамин хел ОК «Смерш» дар КХФҲБ ба комиссари флот Кузнетсов, шуъбаи контрразведкаи «Смерш» дар КҲКД бевосита ба комиссар Берия итоат менамуданд.
Бо гузашти қариб 80 сол мулоҳизаҳои баъзе муҳаққиқон дар бораи он ки Берия ва Абакумов сохтори «Смерш»-ро бо мақсади тафтиши дутарафа истифода мебурданд, бо ҳуҷҷатҳо аз сарчашмаҳои бойгонӣ тасдиқи худро наёфтаанд…
Мақсад аз таъсиси «СМЕРШ»
Ҳанӯз соли 1941 Сталин қарори Комитети давлатии мудофиаи СССР-ро дар бораи тафтиш – филтратсияи (полоиш)-и аскарони Армияи Сурхи дар асоратбуда дар иҳотаи қувваҳои душманафтодаро имзо карда буд.
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
- Деваштич: об нест, барқ проблема, картошка сӯхт... Назар
- Асрори мадрасаи Хоҷа Сарбоз Назар
- “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” Назар
- Резаахбор Назар
- Бародар қарори судро иҷро намекунад… Назар
- Таъминот кори мактаб нест Назар
- Абуҳанифа: таоруфи миллӣ ва Ислом Назар
- Беадолатӣ дар футболи тоҷик Назар
- Редаксия супориш дод: Чилучорчашма рав! Назар
- «Мардон» - мушкили №1 дар Душанбе Назар
- Дар як сатр Назар
- Адвокати хайрхоҳ меҷӯям… Назар
