Дар бораи таърихи Оқсой ривояте ҳаст. Он беш аз 300 сол аз ин пеш дар мавзеи Ворух ҷойгир буд. Соле обхезии калон шуда, ин ҷойро хароб кардааст… Ана ҳамин Оқсойи моро ҳоло қирғизҳо «Ақсай» мегӯянд, гӯё ин мавзеъ ҳам аз қирғизҳо аст. Ин дар ҳолест, ки номи имрӯзаи Оқсой Меҳнатобод асту Думи разон ном дорад, ки аслан «Доми разон» аст. Ворух мавзеъи тоҷикист ва дорои 32.000 аҳолӣ аст. Ҷойҳои хушманзари аҷиб ва таърихиву этнографӣ дорад бо номҳои Беди каҷ, Шимирғон-бобо (Чимирғон-бобо), Балогардон, Себи Ҳисор, Рахнаи Оташ, Хоҷаи Чорсанг, Хоҷаи Ғорбобо. Бобосолӣ Бобоумарови 95-сола, иштирокчии ҶБВ дар ақибгоҳ ва шарқшинос Абӯбаҳриддин Абдураҳимов мегӯянд, ки Хоҷаи Ғорбобо ҷои муқаддаси динӣ-зиёратгоҳ (мисли Эмом Аскара, Ҳазрати Амирҷон, Бурхи Валӣ…) ба шумор меравад. Агар дар Шибирғон-бобо Хоҷаи Абдуллои Чимирғонӣ зиста бошанд, дар қисми ғарбии Ворух Аҳмади Чимирғонӣ зистааст. Тибқи ривоятҳои таърихӣ ва ба қавли Абдураҳимов, ин бародарон 7 нафар буда, дар Ворух зиндагӣ кардаанд.
Мирзоҳикмат Маҳкамов,
муаллим, деҳаи Ворух, н.Исфара
Дар ҳамин маврид
Қирғизҳо аллакай харитаи сунъӣ сохтаанд!
Марзбонони қирғиз хатти марзро боз пештар оварда, аллакай дар теппаҳои атрофи Хоҷаи Ғорбобо қарор гирифта, дар роҳи равуои сокиноне, ки хонаҳо ва заминҳояшон дар он сӯи хатти нави марз монд, монеа эҷод мекунанд. Қирғизҳо инчунин ба аксбардории Хоҷаи Ғорбобо ва харитасозӣ машғуланд ва гурӯҳи занони Ворухӣ бо онҳо ҷанҷоли лафзӣ доранд. Марзбонҳои Тоҷик дар ин минтақаи баҳсӣ аслан нестанд ва танҳо сокинони маҳаллианд, ки бо марзбонҳои қирғиз дар баҳсанд. Марзбонҳои қирғиз даъво доранд, “теппаҳои атрофи мазори Хоҷаи Ғорбобо қаламрави мост. Ҳамаи заминҳои аз лоток (ҷӯйбори бетонӣ) боло замини мост”. Вале сокинони Ворух дар он тараф замини кишт, ҳатто хона доранд. Акнун замину хонаҳои онҳо андаруни марзи қирғиз мемонад. Дар ин минтақаи баҳсӣ мазори дар байни сокинони ин мавзеъ маъруфи Хоҷаи Ғорбобо ҷойгир шудааст, ки мардуми зиёде аз гӯшаҳои Исфара ва манотиқи дигари вилояти Суғд ҳар сол ба зиёраташ меоянд.
Дилшод Расулзода-раиси ш.Исфара ҳафтаи гузашта ба расонаҳои хабарӣ гуфтааст, масъалаи қитъаи "Хоҷаи Ғорбобо” дар баҳси комиссияи байниҳукуматӣ оид ба ташхиси марз ворид шудааст: "Дар ин масъала харитаи солҳои 1924, 1958 ва соли 1989 ҷой доранд. Дар ҳар кадоме аз ин харитаҳо аз маҳалли мазори "Хоҷаи Ғорбобо” 3 хатти шартии марзӣ мегузарад. Якеаш аз поёни мазор ва дигаре аз наздикии мазор. Бар асоси харитаи с.1924 хатти шартӣ 1 каме аз мазор болотар мегузарад. Ҳоло комиссияи ташхиси марз ин 3 хатти шартиро баррасӣ дорад. ”
Маврид ба зикр аст, ки дар 8 соли охир Душанбе ва Бишкек дар амри таъйин ва аломатгузории минтақаҳои баҳсии марз ягон км пеш нарафтаанд. Ҷониби Тоҷикистон дар баҳси масоили марзӣ талаб дорад, ки такя ба харитаҳои солҳои 1920 карда шавад, лек Қирғизистон ба харитаҳои солҳои 1950-80 такя карданист, ки тибқи он заминҳои марбут ба Тоҷикистон ҳамчун чарогоҳ ба Қирғизистон иҷора дода шуда буд. Ҳоло бошад Қирғизистон заминҳои як вақт ба иҷора гирифтаашро моли худ мешуморад.
СССР
