Ҳамватанони гиромӣ ва хонандагони азиз! Иҷозат диҳед, ки суҳбатро аз саргузашти яке аз бонувони бисёр олимақоми садсолаи сипаришуда шуруъ кунам. Бубинем, то куҷо мартабаи рӯзгори як хонуми табиб, хабарнигор ва мансабдор расидааст. Хабари кӯтоҳи навбатии мо аз тақдири талху фоҷиабори як бонуи бузург (элита), зиёии Машриқзамин, ки бо ҳикмату амали неки хеш, ки саршор аз шоҳкории сухану суханварӣ, гуфтору кирдору нек барои тарбияи насли наврас аст. Сухани дигар ин, ки аз доираи мавзӯъ, яъне аз пешвози баҳору тараддуди ҷашнгирии Наврӯзи дилафрӯз берун нахоҳам рафт. Бо 1 мухбири исфаҳонӣ дар суҳбат шудам, ки диққати бандаро хело ҷалб кард. Онро шунида бисёр малӯл гаштаму боз маводи дигар низ ҷамъ оварда, мухтасари онро барои хонандаи муҳтарам пешкаш мекунам. Исми ин бонуи сиёсатмадор, табиб, вазири маориф ва умуман, аввалин вазир аз байни бонувони эрониро то имрӯз қисми зиёди ҷамъияти Эрон ва берун аз он низ бо эҳтироми хоса “Зодаи Наврӯз”, “Бонуи Наврӯз” мегӯянд.
Фаррухрӯи Порсо 21 марти (аҳамият диҳед, хонандаи азиз, ки ин рӯзи Наврӯз аст) с.1922 дар шаҳри Қуми Эрон дар оилаи зиёӣ, шахсони ботақво, ба дунё омадааст. Модараш Фахриофоқи Порсо муҳаррири аввалин маҷаллаи бонувони Эрон бо номи “Ҷаҳони зан” буд ва умри хешро сарфи мубориза дар роҳи босаводу озоду маълумотнок кардани бонувон карда будааст. Бо ҳамин сабаб с.1921 ӯро бо шавҳараш Фаррухиддини Порсо, аз ҷониби ҳукумати Аҳмади Қавом дар ш.Қум, хоназиндонӣ кардаанд. Замони бадарға буданашон, Фаррухрӯй ба дунё омад. Баъди муддате, бо қадами мубораку фархундаи духтарчаашон Фаррухрӯй, нахуствазири нави мамлакат Ҳасани Мустафоӣ, ба ин оилаи зиёӣ барои иқомат дар Теҳрон иҷозат медиҳад. Фаррухрӯй маълумоти хуби тиббӣ гирифта, дар мактаби миёна ба сифати омӯзгор фаъолият мекунад ва шоҳбонуи оянда Фараҳи Паҳлавӣ, духтари Ризошоҳи Паҳлавӣ (солҳои ҳукмрониаш 1925-1941), яке аз беҳтарин шогирдони ӯ буд. Хулоса, то ибтидои с.1960 Фаррухрӯи Порсо барои Ватан хизматҳои шоёну беназири зиёд карда, сазовори чандин нишону унвонҳои олии ватанӣ ва хориҷӣ шудааст ва с.1963 бошад, ӯро аъзои порлумони Эрон интихоб кардаанд. Ӯ ҳамон замон ба навиштани номаи дастаҷамъӣ (петитсия) ба унвони Ризошоҳро, дар бобати барқарор кардани ҳуқуқи иштироки озодонаи занон дар овоздиҳии маъракаҳои сиёсиву иҷтимоӣ оғоз мекунад ва низ дар ҳамин сол раъйпурсии умумии ҳуқуқи занро дар овоздиҳӣ барқарор мекунад. Соли 1965 ӯ аввал муовин, баъд с.1968 вазири Вазорати омӯзиш ва парвариши Эрон таъйин шуда, то аввали с.1980 ин бонуи донишманд фаъолияти пурбаракат доштааст.
Замони инқилоби Эрон Фаррухрӯи Порсоро зиндонӣ карда, бераҳмона ба қатл расонидаанд. Ӯ дар васиятномаи хеш ба фарзандон менависад, ки: “Фахри банда он аст, ки табибам. Аз мурдан ҳарос надорам. Марг лаҳзаест барои рафтан, на болотар аз ин. Омодаам, ки маргро бо оғӯши кушод истиқбол бигирам. Шармандагиро қабул надорам, зеро маро маҷбуран чодарпӯш карданианд. Дар пеши ҳеҷ кас сари зону нахоҳам истод ва ҳеҷ гоҳ интизорӣ накашанд, ки барои муборизаҳои шадиди дар роҳи баробарии зану мард кардаам пушаймонӣ орам. Тайёр нестам, ки ҳоло худро чодарпӯш карда, ба гузашта баргардам...”. Дар бораи қисмати охири умри ин хонум китобҳои зиёд низ аз ҷониби дӯстонаш навишта шудааст. Яке аз чунин китобҳои хеле пурдардро хонум Парниё бо ҷузъиёти дақиқ ба табъ расонид. Тасвири рӯзи охирони зиндагонии бонуи донишманд чунин буд:
Хонум Фаррухрӯи Порсо 4-5 сол вазирӣ карда, аъзои ҳукумат низ буд. Собиқаи модари фарзона ва падари бузургвори ӯ то кунун аз ёдҳо нарафта. Зиндагонӣ ва фаъолияташ исботи он аст, ки дар рӯзноманигориву таълим, вазоратдорӣ, хосса, дар озодии занон аз бонуфузтарин ва аввалтарин оилаҳои кишваранд. То замони инқилоб бонуи табиб озодона кор кардааст, вале баъди муддате ӯро ба зиндони ноҳияи Ҳеврини канори шаҳр буда андохтаанд. Ҳатто ҷаноби Банисадр ба роҳбари нави кишвар номаи наҷот навишта, аз хонаводаи бонуфузи кишвар будани Фаррухрӯро таъкид карда, озод кардани ӯро хоҳиш мекунад, лек ин натиҷа намедиҳад. Дар китоби хонум Парниё ному насаби қотилон навишта шудааст, ки арзиши гуфтан надорад. Архитекторони сохторҳои ҷазоии он замон дар Теҳрон баъзан аз охирин рӯзҳои талхи ин бонуи обрӯманд нақлҳо низ кардаанд. Масалан, чанде аз онон дар ҳайрат буданд, ки дар ҷумлаи илмҳо аз қабили сарфу наҳв, мантиқ ва паҳлӯҳои бузурги “Каломи шариф”, аз мансабдорони ӯро маҳкумкарда, ҳам дар ақлу фаросат олӣ, ҳам дар зебоипарастиву зиннати волои дини мубин болотар буду беҳтар. Мумкин ба доноиву дараҷаи баланди обрӯйи доштаи чунин хонуми олиҳиммат рашк карда, ӯро ба қатл расонидаанд. Баъд аён шуд, ки “Бонуи Наврӯз”-ро танҳо барои нишон додани “қудрат”-и чанд тан аҳриманчеҳрагони зи доноиву шарм бебаҳрагони “инқилобчӣ” будааст. Сониян мухбирон аён карданд, ки шахси ба ҳабс кашидаи бону, фармони амри куштани ӯро надода будааст. Ҷоҳилони мутаассиб аз рӯи худсарӣ ва такаббурӣ ин зани ботақворо куштаанду баъд ӯро туҳмат карда, дар матбуот дурӯғи шохдор навишта гуфтанд, ки “Бонуи Наврӯз” аз фаранҷӣ, чодар ва сатр ба сар кардан гӯё саркашӣ карда бошад. Дар асл бошад, ҳақиқати ҳол дар он будааст, ки ҳамон рӯзи пеш аз ба қатл расонидани бону, ӯ ба сар кашидани халтаро рад кардаасту “мардон”-и қотилро ҷасорату шуҷоати ин бонуи донишманд ба ғазаб овардааст. Ана ҳамин лаҳзаро баъди ваҳшиёна куштани хонуми олимартабаи кишвар расмиёни замон баҳона ва туҳмати ноҳақ карда, барои дар пеши одамон сафед кардани сохтори ҷадид, баҳонаи ба сар накардани чодарро овозаи бардурӯғ кардаанд. Мумкин бошад, ки васиятро низ хонум зери диктаи ин ҷоҳилон навишта бошад. Аз ибтидои рӯзгори Фаррухрӯи зодаи Наврӯз маълум мегардад, ки ӯ бонуи донишманд, табиб, омӯзгор ва инсони сидқан ботақво будааст. Мебинем, ки дар ҷараёни табаддулоти таърихӣ чӣ гуна шахсони муътабари оилаҳои тиллоӣ қурбон карда мешаванд? Масалан то замони дар дасти масеҳиён будани давлат, руҳониёни калисоҳо танҳо дар зиёда аз 1 аср (аз рӯи тадқиқоти олимон) беш аз 500.000 хоҳараку арӯсакон, модарону бибиёни бегуноҳро падарони руҳонӣ куштаанд. Дардовар он аст, ки занро барои зебоӣ, мӯи дароз, аз дигарон боақлтар будан ва бахусус итоъат накардан ба ҳукми бемаънии бисёре аз руҳониёни якадаст ба дарах баста, ё зери девор ҳатто бо кӯдакони навзодашон ҳезумпеч карда месӯзонданд. Таърихи мардуми масеҳиён нисбати муносибати зан чунон “шоҳкорӣ-таҷовуз”-ҳое кардаанд, ки ёд кардан, навиштани онҳо амри маҳол аст. Ҳамчунин ҷойи таассуб аст, ки баробари дар ибтидойи асри гузашта аз давлат ҷудо кардани калисо, куштани занон ва умуман куштор аз байн бурда шуд. Суоле ба миён меояд, ки калисо гунаҳ дорад, ё рӯҳонӣ, ё баръакс? Баъд хонумро пеши дарахт оварданд. Гуфтанд, ки халтаеро, ки мисли чодар аст, ба сар бикаш ва ин инструксияи ба дор овехтани мост. Хонум ба сар кашидани чодарро рад мекунад, баъд таноб ба гарданаш кашида ӯро овезон мекунанд. Хонум қади баланду ҷуссаи бузург дошт, бинобар ҳамин таноб тоб наоварда, канда мешаваду хонум аз ҳуш рафта ба замин меафтад. Ӯро назди ҳавз бурда, ба рӯяш об задаанд. Дубора аз куҷое трос оварда, ба дор кашиданд ва 3 тири дигар ба синаи пурмеҳри ин бонуи инсондӯсту ватанпарвари “Зодаи Наврӯз” задаанд. Хулоса, рӯзи 8.05.1980 хонавода, ҷамъияти кишвар ва дӯстони хориҷии “Бонуи Наврӯз” Фаррухрӯи Порсоро то имрӯз азодор карданд. Воқеан ҳам одам аз чунин корҳо мутаассиб мешавад. Таърих хотираи чунин бонуи баландмартабаи дараҷаи аввалро ҳаргиз аз ёд нахоҳад бурд, зеро ишқи Ватану озодихоҳӣ доим бо ӯ буд:
Ҳаргиз намирад он, ки дилаш зинда шуд ба ишқ,
Сабт аст бар ҷаридаи олам давоми мо.
Шамсиддини Муқим,
мухбири махсуси “СССР” дар Россия
