Моҳи феврали соли 1944 хушхабаре дар кишвар барқосо паҳн гашт. Сокинони деҳаи Яхтан, вилояти Ленинобод (ҳоло вилояти Суғд), Ҷумҳурии Тоҷикистон аз нашри Фармони Президиуми Совети Олии СССР дар бораи мукофотонии Урунбек Якибов бо унвони Қаҳрамони Иттифоқи Советӣ табли шодӣ мезаданд. Ҳамватанон аз он хушҳолӣ мекарданд, ки сафи ҷавонони қаҳрамони тоҷикистонӣ афзуд.
Завқмандон дар пайи ҷустуҷӯи маълумот оид ба рӯзгор ва фаъолияти пешазҷангии қаҳрамон ҷадал карданд. Чикораву аз кадом гӯшаи диёр сабзидани ҷавонмардро фаҳмидан мехостанд. Бо ҳама меҳрубонӣ ва таблиғоти мутамаркази овони шуравӣ дар хусуси Урунбек маълумоти кофӣ ба назар намехӯрад. Дар даврони соҳибистиқлолӣ ҳам тарғиби корнамоии сарбозони диловари Ватан дар корзори Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941 - 1945 шоистаи таҳсин нест.
КӢ КИСТ?
Кунун ҳамааш бо тартиб. Дар нигоштаҳои гуногун - маълумотномаҳо, қомусҳо, сайтҳо ному насаби қаҳрамонро ба чанд навъ менигоранд. Ӯрунбек Ёқубов, дар китоби Л. Сечкина, «Фарзандони шарафманди Тоҷикистон» (Душанбе, «Ирфон», 1968, саҳ. 73 - 75), Якибов Урунбек, дар китоби Л. П. Сечкина, «Твои герои Таджикистан» (Душанбе, «Маориф», 1985, саҳ. 207 - 209), Якубов Урунбек, дар қомуси «Худжанд» (Москва, типографияи №2, 1999 саҳ. 916-917), Якибов Ӯрунбек, дар китоби Ш. Алиев, «Ёдбоди қаҳрамонон» (Хуҷанд, «Ношир», 2015, саҳ. 44 - 45), Якубов Урумбек дар сайтҳои интернетӣ ва ҳоказо.
Саҳеҳатараш варианти «Якибов Урунбек» аст. Аз ин ба баъд дар навиштор ба ҳамин ному насаб такя мекунем. Зеро ному насаби қаҳрамонро ҳамин хел (ба ҳамин тартиб), аз моҳи июли соли 1943, аз бози гирифтани билети ҳизбӣ – Якибов Урунбек нигоштаанд. Вақти навиштани билет ному насаби қаҳрамон ғалат шудааст.
Ба ин сӯ, аз соли 1943 Ӯрунбек Якубов (ё Ёқубов) – Урунбек Якибов шудааст. Ва ҳамаи ҳуҷҷатҳои шахсии диловар солҳои баъдӣ ҳамин тарз омадааст.
ЗОДГОҲ
Нисбати зодгоҳи қаҳрамон низ дар маъхазҳо ду гуна омадааст.
Чанд пора аз рӯзгори Камол Пӯлодов -Қаҳрамони Иттифоқи Советӣ
ДЕБОЧА
Тасодуф аз байни рафи китобҳо маҷмуаи тунукаки нурпаридаи бефара – биобиблиографияи (китобномаи шарҳиҳолии) доктори илми таърих Сайфиддин Алиевич Раҳимов ба назар хӯрд, ки он соли 1997 дар Муассисаи табъу нашри «Санадвора» ба чоп расида будааст. Дар оғози китоб шарҳи ҳоли муаррих дар таълифи Ф. Б. Зикриёев, доктори илми таърих, профессор ва Ш. К. Тошев, номзади илмҳои педагогӣ, дотсент, дарҷ ёфтааст.
Дар саҳифаи 7 порае диққатамро рабуд: «Соли 1961 дар яке аз суҳбатҳояш бо полковники мустаъфӣ Р. Ҷалилов ӯ (С. А. Раҳимов – У. Ш.) оиди қаҳрамонии аскари қаторӣ Камол Пӯлодов (дар ҳуҷҷатҳо Камол Пӯлотов) ва далериву мардонагии ин ҷанговари тоҷик, ки бо гранатаҳо худро зери танки душман андохта, ҳамяроқонашро аз марг наҷот додааст, иттилоъ пайдо намуд. Муҳаққиқ дар назди худ мақсад гузошт, ки ба ҳаёти давраи ҷангии ин марди шуҷоъ аз наздик ошно шавад. Ба ин хотир, ӯ маводи зиёди бойгониро мавриди омӯзиш қарор дода, бо далелҳои муътамади илмиву мантиқӣ исбот намуд, ки Камол Пӯлодов на танҳо аскарӣ қаторӣ аст, балки «Қаҳрамони Иттифоқи Шӯравӣ» мебошад ва ин унвонро ба ӯ соли 1943 Президиуми Шурои Олии ИҶШС додааст» (66).
Ба рақами 66 назар афканда хондам: «Боз як қаҳрамони тоҷик //Садои мардум. – 1995. – 17 июн. Роҷеъ ба бозёфти санади таърихӣ дар бораи ба унвони Қаҳрамони Иттифоқи Советӣ сарфароз гардонидани ҷанговари қаторӣ Камол Пӯлодов (ҳамон ҷо, саҳ. 18)».
Мутаассуф, ҳарчанд андешидам, аммо дар хусуси шердил, Қаҳрамони Иттифоқи Советӣ Камол Пӯлодов чизе намедонистам. Ҳол он ки, то ба ҳол, дар хусуси қаҳрамонони Иттифоқи Советӣ, диловарони ба Ҷумҳурии Тоҷикистон иртиботдошта бисёр хондаву рӯйхати қаҳрамонони он ҷангро мураттаб намудаам.
ИНҚИЛОБИ ОКТЯБР
25 октябр (6 ноябр) - и соли 1917 дар Петроград шӯриши мусаллаҳ сар шуд, ки он 7 ноябр Ҳукумати муваққатии буржуазиро сарнагун кард ва Ҳокимияти Советиро барпо намуд. Синфи коргару деҳқони Россия таҳти роҳбарии Партияи Коммунистӣ дар Револютсияи Кабири Сотсиалистии Октябр ғалаба карда, диктатураи пролетариатро барпо намуд.
Съезди 2 – юми Умумироссиягии Советҳо, ки шаби 25 октябр (7 ноябр) – и соли 1917 кушода шуд, ба дасти Советҳо гузаштани тамоми ҳокимиятро эълон намуд ва аввалин ҳукумати Советӣ – Совети Комиссарони Халқиро бо сардории В. И. Ленин ташкил кард. Съезд Декрети сулҳ ва Декрети заминро қабул намуд. Ғалабаи РКСО дар таърихи башарият давраи нав – давраи барҳам хӯрдани капитализм ва ба коммунизм гузаштанро кушод.
Ин инқилоб дар ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва мадании мамлакат табадулоти азим ба вуҷуд овард. Барпо карда шудани Ҳокимияти Советӣ дар пойтахт ва қарорҳои таърихии Съезди 2 – юми Советҳо ба ҳаракати музаффаронаи Ҳокимияти Советӣ дар солҳои 1917 – 1918 замина гузошт. 15 ноябри соли 1917 Ҳукумати Советӣ Декларатсияи ҳуқуқи халқҳои Россияро нашр кард, ки он баробарӣ ва истиқлолияти тамоми халқҳои мамлакат, ҳуқуқи онҳо барои худмуайянкунӣ, то ҷудо шудан ва ташкил кардани давлати мустақил, бекор кардани имтиёзҳо ва маҳдудиятҳои миллию динӣ, инкишофи озодонаи ақаллияти миллӣ ва гурӯҳҳои этникиро эълон намуд.
ШИНОХТИ УКРАИНА
Декабри соли 1917 Ҳукумати Советӣ соҳибихтиёрии Украина ва Финляндияро эътироф кард. 10 июл Съезди 5 – уми Умумироссиягии Советҳо нахустин конститутсияи советӣ – Конститутсияи РСФСР – ро қабул кард.
Буржуазия ва помешикон бо ҳокимияти халқ муқобилати сахт нишон медоданд ва ба интервентҳои хориҷӣ як шуда, ҷанги гражданиро сар карданд. Армияи Сурхи коргару деҳқон ташкил ёфт…
Моҳи июни соли 1919 РСФСР, Украина, Белоруссия барои муборизаи зидди душманони беруна ва дохилӣ аз ҷиҳати ҳарбӣ ва хоҷагӣ муттаҳид шуданд.
Амалиёти ҷангии Қувваҳои Мусаллаҳи Советӣ аз 30 сентябри соли 1941 то 20 апрели 1942 бо мақсади мудофиаи Москва аз қӯшунҳои фашистии немис ва торумор кардани онҳо дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941 – 1945) идома ёфт.
Муҳорибаи назди Москва ба ду давра тақсим мешавад: ҷангҳои мудофиавӣ (30. 9 – 4.12.1941) ва ҳуҷуми ҷавобӣ (5 – 6.12.1941 – 7 – 8.1.1942), инчунин ҳуҷуми умумии қӯшунҳои советӣ (7 – 10.1 – 20.4.1942).
«ТАЙФУН»
Фармондеҳии немис нақша дошт, ки қӯшунҳои советиро дар самтҳои Взяма – Москва ва Брянск – Москва торумор, Москваро аз Шимол ва Ҷануб иҳота карда, шаҳрро ишғол намояд ва бо ҳамин ҷангро ба охир расонад. Гурӯҳи армияи «Марказ» (77 дивизия, аз ҷумла 14 дивизияи танкӣ ва 8 дивизияи моторикунонидашуда, зиёда аз 1 млн аскар, 1,7 ҳазор танк, 14 ҳазор тӯпу миномёт, 950 самолёт) нақшаи забти Москваро бо номи рамзии «Тайфун» тартиб дод.
Ба муқобили армияҳои душман қӯшунҳои фронтҳои Ғарбӣ (фармондеҳаш генерал – полковник И. С. Конев), Брянск (фармондеҳаш генерал – полковник А. И. Ерёменко) ва Эҳтиётӣ (фармондеҳаш Маршали Иттифоқи Советӣ С. М. Будённий) меистоданд (қариб 800 ҳазор аскар, 6800 тӯпу миномёт, 780 танк ва 545 самолёт).
ҶАНГҲОИ МУДОФИАВӢ
30.9.1941 гурӯҳи 2 – юми танкии душман ҳуҷуми худро бар зидди Фронти Брянск сар кард. 2.10.1941 қувваҳои асосии гурӯҳҳои армияи «Марказ» ба муқобили фронтҳои Ғарбӣ ва Эҳтиётӣ ба ҳуҷум гузаштанд. Душман дар наздикии Вязма ва ҷанубтари Брянск қисмҳои ҳарбии 19, 20, 24, 32 – юми қӯшунҳои советиро муҳосира намуд, аммо як қисми онҳо аз муҳосира баромаданд.
Қӯшунҳои советӣ ба сӯи хати мудофиавии Волокаламск – Можайск – Малоярославетс – Калуга ақиб нишастанд. Фронтҳои Ғарбӣ ва Эҳтиётӣ ба Фронти Ғарбӣ муттаҳид карда шуданд. (аз 10.10.1941 фармондеҳаш генерали армия Г. К Жуков). 17.10.1941 аз қаноти рости Фронти Ғарбӣ (армияҳои 22, 29, 30, 31 – ум) Фронти Калинин ҷудо карда шуд (фармондеҳаш генерал – полковник И. С. Конев).
ИБТИДО
Ба андешаи ағлаби муаррихони садаи бисти тоҷик Инқилоби буржуазию демократии солҳои 1905 – 1907 ва Инқилоби феврали соли 1917 дар Россия шууру синфи заҳматкаши тоҷикро бедор кард ва он ба болоравии ҳаракати инқилобӣ дар Тоҷикистон мусоидат намуд.
Соли 1916 дар шаҳри бостонии Хуҷанд шӯриши халқии зиддифеодалӣ ва зиддимустамликадорӣ оғоз ёфта, ба зуди дар тамоми Осиёи Миёна ва Қазоқистон паҳн гардид. Ғалабаи Инқилоби Октябр дар Россия такони пурқуввате буд ба ҳаракати инқилобии заҳматкашони Туркистон.
ИНҚИЛОБ
Дар охири соли 1917 – ибтидои соли 1918 Ҳокимияти Советӣ дар навоҳии шимоли Тоҷикистон барпо карда шуд. Соли 1918 дар Помир ревком (кумитаи инқилобӣ) ба вуҷуд омад. Дар охири моҳи августи соли 1920 Ҳизби Коммунистии Бухоро (РХСБ) ташкил шуд.
Дар Бухорои Шарқӣ (ҳудуди ҳозираи ноҳияҳои марказӣ ва ҷанубии Тоҷикистон) Ҳокимияти Советӣ танҳо моҳи майи соли 1921 ғалаба кард.
Бо барпо шудани Ҳокимияти Советӣ дар ҳудуди Осиёи Миёна бо дастгирии империалистони хориҷӣ дастаҳои босмачиён амалиёт сар карданд. Онҳо болшевикон, комсомолон, фаъолон ва ҳар як шахсеро, ки Ҳокимияти Советиро дастгирӣ мекард, ваҳшиёна мекуштанд. Тамоми халқ ба муборизаи зидди босмачиён бархост ва дар миёнаи соли 1926 дар ҳудуди кишвар ба ҳаракати босмачигарӣ хотима дода шуд.
РАСС ТОҶИКИСТОН
14 октябри соли 1924 дар натиҷаи таъиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳуриҳои советии Осиёи Миёна РАСС Тоҷикистон (дар ҳайати РСС Ӯзбекистон) созмон ёфт. Вилояти Махсуси Помир, ки пештар ба ҳайати РАСС Туркистон шомил буд, ба Вилояти Автономии Бадахшони Кӯҳӣ табдил дода шуд ва мувофиқи қарори Президиуми Комитети Иҷроияи Марказии СССР аз 2 январи соли 1925 ба ҳайси РАСС Тоҷикистон дохил гардид.
Дар Майдони Ғалабаи шаҳри Душанбе, байни шоҳроҳ, наздикии Раёсати корҳои дохилии пойтахт, танки ИС-2 болои тагсинҷ назаррабоӣ мекунад. Сокинони ҷавон, меҳмонони азизи пойтахти Тоҷикистон шояд фаҳмиданӣ бошанд, ки ин танк кай ва ба кадом хотир мақом ёфтааст…
Саҳеҳ, соли 1985 ба шарафи 40- солагии ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941-1945, бо қарори ҳукумати шаҳри Душанбе ҳамчун нишони қаҳрамонии ҷавонмардони Тоҷикистон дар Майдони Ғалабаи пойтахт ин танк гузошта шуд.Солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ғалаба бар фашизм бо ҷамъоварии маблағ дар заводҳои мамлакат беш аз 10 танк харида, ба ҷабҳа фиристоданд. Пас аз хотимаи ҷанг яке аз ин танкҳоро тавассути қатора ба Душанбе оварда, ба пойгоҳи низомии 201, он замон дивизияи 201-уми артиши СССР, супурданд. Алъон, дар ҳар ду тарафи танк рақами 201 дарҷ ёфтааст ва ин рақам боис ба он шуда, ки бархе аз сокинон онро чун рамзи артиши Русия арзёбӣ менамоянд…
Оё ин танк коршоям аст, шояд пурсад азизе. Бале, он дар сурати зарурат равон хоҳад шуд. Сар аз соли 1987 дар арафаи Иди Ғалаба танки мазкурро афсарону сарбозони пайгоҳи 201 ҳамасола тармиму бозсозӣ, қисмҳои фарсудаашро барқарор мекунанд…
Моҳи майи соли 2014 барои бозсозии танк 10 нафар сарбозону афсарони Пойгоҳи ҳарбии Федератсияи Русия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сафарбар шуданд. Ҳарчанд ин танк ҳудудан 28 сол (то соли 2014) ба кор андохта нашудааст, вале ба гуфтаи масъулини пойгоҳи номбурда, он дар ҳолати хуб қарор дорад ва ҳатто метавонад тир холӣ кунад. Аммо, ба хотири бехатарӣ баъзе аз қисмҳои танкро кандаанд, то тӯпи он мавриди истифода қарор нагирад.
Ба қавли Валерий Черничев, афсари Пойгоҳи ҳарбии Русия (8.5.2014-У.Ш.), баъди чанд соли гузоштани ин танк дар Майдони Ғалаба сӯзишворӣ оварда онро санҷидаанд, маълум шуд, ки танк мисли аввалааш кор мекунад… Соли гузашта (яъне 2013) тармими асосии танк анҷом ёфт. Имсол ҳам то ҷашни ғалаба зоҳири он нав карда мешавад…
Ҳифзи ёдгории мазкур, рамзи фидокории авонмардони
Тоҷикистон дар солҳои 1941-1945 аст.*
* Иззатбек Идизода, " Танки Душанбе тир холӣ мекунад?", рӯзномаи "Тоҷикистон", №19, 8.5.2014,саҳ.4
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
- Деваштич: об нест, барқ проблема, картошка сӯхт... Назар
- Асрори мадрасаи Хоҷа Сарбоз Назар
- “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” Назар
- Резаахбор Назар
- Бародар қарори судро иҷро намекунад… Назар
- Таъминот кори мактаб нест Назар
- Абуҳанифа: таоруфи миллӣ ва Ислом Назар
- Беадолатӣ дар футболи тоҷик Назар
- Редаксия супориш дод: Чилучорчашма рав! Назар
- «Мардон» - мушкили №1 дар Душанбе Назар
- Дар як сатр Назар
- Адвокати хайрхоҳ меҷӯям… Назар
