Нестор Иванович Махно (Михненко) маъруф бо тахаллуси Батка Махно (26 октябр-1888-25.7.1934). Анархисти украинӣ, сурхмаоб ва револютсионер, иштирокчии Ҷанги гражданӣ (1917-1922) дар ҳудуди Россия. Фармондеҳи армияи исёнгари Украина.
Батка (падар) Махно. Ин ном пас аз ғалабаи Револютсияи Октябр дар Россия, дар сархати матбуоти советӣ, китобҳо, филмҳои бадеӣ - ҳуҷҷатӣ, дар латоифу ҳикоёти мардумони русу украин солҳои дароз мақом дошт.
Нестор Иванович Махно дар таърихи садаи XX ҳамчун шахсияти аҷиб, револютсионери анархист (Анархизм – ҷараёни ҷамъиятӣ-сиёсии майдабуржуазии зидди марксизм. Анархист – тарафдори анархизм, одами худсар) маъмул аст.
Зодбум
Нестор дар хонаводаи деҳқон Иван Родионович Махно (Михненко), модараш Евдокия Матвеевна Махно (қабл аз шавҳаркунӣ Передерий) аҳли деҳқон (деҳқонони давлатӣ) таваллуд шудааст. Ӯ 4 бародар ва 1 хоҳар дошт.
Вай аз хурдсолӣ дар зодгоҳаш – Гуляйполе, губернияи Екатеринослави империяи Россия дар корҳои мавсимии хоҷагии қишлоқ, дар хоҷагиҳои помешикон ва деҳқонони давлатманд заҳмат мекашид. Миллаташ украин, аммо ба дилхоҳ идеяи миллӣ тамоман бепарво буд, аз машрубот сӯистеъмол мекард.
Гуляйполе
Несторро охири моҳи августи соли 1906 барои нигаҳдории ғайриқонунии силоҳ ҳабс карданд (аммо ба зудӣ раҳо шуд). 5 октябри соли 1907 барои қасд ба ҷони қаравулони гуляйполӣ Захаров ва Биков, 26 августи соли 1908 барои куштори мансабдори муассисаи ҳарбӣ ҳабс шуд. Сессияи суди округи ҳарбии Одесса аз 22 марти соли 1910 ҷазои бадоркашиии Несторро ҳукм баровард, ки баъдан онро ба бадарғаи якумрӣ иваз намуданд.
Маҳбас
Соли 1911 ӯро ба шуъбаи каторгачии маҳбаси Бутиркаи Москва гузаронданд. Дар камера Махно бо анархисти фаъоли маъруф Пётр Аршинов ва Григорий Котовский (командарми оянда) ошно шуд. Аршинов ба саводомӯзии Махно пардохт. Дар бораи омодагии идеологӣ ва дониши Нестор кӯшиши зиёд ба харҷ дод. Аҷиб он буд, ки деҳқони камсавод натанҳо асарҳои револютсионерони маъруф ва сиёсатмадоронро комилан аз бар намуд, балки ба омӯхтани математика, забон ва адабиёт, таърих ва забони фаронсавӣ шуғл варзид. Кӯшишу ғайрати Махно устодашро дар ҳайрат мемонд.
Инқилоб
Баъди инқилоби феврали соли 1917 Махно мисли садҳо маҳбусони сиёсӣ афв шуда ба Бессарабия, ба назди командир Григорий Котовский ба Белград раҳ гирифт. Аммо ба зудӣ дар хусуси масъалаи сиёсӣ сахт пархош кардандва пас аз се ҳафта Махно ба Гуляйполе баргашт. Дар он ҷо ба фаъолияти сиёсӣ оғоз намуда, муовини раиси мақомоти маҳаллии худидоракунӣ интихоб гардид…
1 майи соли 1917 Махно ба Петроград номаи таъҷилӣ ирсол намуда, аз Ҳукумати муваққатӣ рондани 10 «вазир - капиталист»-ро талаб кард. Моҳи август дар рафти мубориза бо корниловчиён Махно аз ҳисоби ташкилоти анархистӣ дар Гуляйполе Комитети наҷоти револютсионӣ – дружинаи ҷангии «Гвардияи сиёҳ»-ро созмон дод…
Соли 1918
27 январи соли 1918 дар Брест - Литовск ҳайати вакилони германӣ ва австро - венгерӣ бо ҳайати радаи марказии Украина шартномаи сулҳи ҷудогона (сепаратӣ) -ро имзо карданд.
Дар аввали моҳи апрели соли 1918 Нестор Иванович бо мақсади пайдо кардани дастгирии болшевикон ба Москва равон шуд. Махно нахуст бо лидерони анархистҳои маҳаллӣ ва ҳамчунон бо роҳбарияти Ҳукумати советӣ Я.М. Свердлов, Л.Д. Тротский, Г.Е. Зиновев вохурд. Яков Свердлов ӯро ба назди В.И. Ленин бурд, то онҳо масъалаи «мавқеъ» ва нақши анархистон дар револютсия»-ро баррасӣ намоянд…
Бо ризоияти Бюрои умумиукраинии роҳбарони ҳаракати шӯришгарон ва иҷрои конференсияи анархистони Таганрог 29 июн Махно бо мадади болшевикони Россия барои ташкили муборизаи яроқнок алайҳи қӯшунҳои немисӣ - австриягӣ ва қӯшунҳои германӣ дар Украина Москваро тарк гуфт.
21 июл Махно бо паспорт бо насаби И.Я. Шепел ба Харков расид. Пасон бо гурӯҳи худ дар Гуляйполе бо отряди партизанӣ пайваст. Баъди нахустин амалиёти ҳарбии бобарор бар зидди қӯшунҳои немисӣ Махно командири отряд интихоб шуд.
Шуҷоат, таҷриба, маҳорати ташкилотчигӣ ва боварӣ ба ҳақонияти амал Махноро сардастаи ҳаракати ошӯбгарон гардонд, ки он боис ба ҷалби ҷанговарони нав гардид. Дар моҳҳои сентябр - октябри соли 1918 таҳти фармондиҳии «батка» Махно якчанд отрядҳои партизанӣ муттаҳид гаштанд. Ба моҳи ноябр отряди Махно ба 6 ҳазор нафар расид. Деҳқонони Екатеринослав ва Таврияи Шимолӣ ба онҳо ҳамаҷониба ёрӣ медоданд, сарбозонро мехӯронданд, бо силоҳ таъмин месохтанд, барои кавалеристон асп меоварданд, разведка мерафтанд, ба отряд мепайвастанд. Обрӯ ва маъруфияти Махно бо кори тасарруфи дороиҳо, маҳсулот ва озуқаи «буржуйҳо» ва тақсим он ҳама ба мардум меафзуд.
Инқилоби ноябрии соли 1918 дар Германия ба шикасти онҳо дар Ҷанги якуми ҷаҳон оварда расонд. Россияи советӣ шартномаи Брест - Литовскро аз эътибор соқит эълон кард.
Бурду бохтҳо
Тули солҳои 1918-1919 Махно бо отряди худ дар муноқишаҳои зиёд, задухурдҳо бар зидди душманони хориҷӣ иштирок намуд. Бурду бохтҳои зиёдеро ба сар дошт. Бар муқобили қӯшунҳои немисӣ - муҳоҷирин, австро - венгерӣ муборизаи беамон мебурд. Ҳамчунон дар ҳамдастӣ бо Армияи Сурх бар зидди қӯшунҳои Деникин бархостааст. Ӯ гоҳ ба худ буду гаҳе бехуд. Дар ҳалли ин ё он масоил фурсатпоӣ нишон медод…
Соли 1919 дар ҷаласаи командирони отрядҳои шӯришгар дар Мариупол Махно ташаббуси созмон додани армияи алоҳидаи ошубгарони Украинаро ҷонибдор шуд…
Дар моҳи майи соли 1919 бригадаи Махно аз ҷониби фармондеҳии Армияи Сурх бо лавозимоти ҷангӣ ва таҷҳизот таъмин нагашт. Дар натиҷа, дар мубориза бо қисмҳои дивизияи Кавказӣ (фармондеҳаш генерал А.Г. Шкуро) мағлуб гашт. Сафедҳо фронтро рахна зада, Донбассро ишғол намуданд.
6 июн бо фармони раиси РВС Лев Тротский Махно «барои шикасти фронт ва саркашии фармондеҳӣ» ғайри қонун эълон карда шуд.
Эътироз
9 июн Махно қарори қатъ кардани шартнома бо Ҳукумати Советиро қабул карда, ба Ленин ва дигар роҳбарон барқия фиристод…
Баъди кандани муносибат бо болшевикон бо боқимондаи отрядаш ба губернияи Херсон ақибнишинӣ намуда, якҷо бо Григорев бар зидди қӯшунҳои Деникин муқобилияти яроқнокро идома дод…
Бо оғози ҳуҷуми қӯшунҳои сафедҳо ба Москва тобистони соли 1919 Махно ҷанги партизании доманфарохро дар ақибгоҳи сафедҳо роҳандозӣ намуда, боз деҳқонони шӯришгарро даъват намуд, ки бо сурхҳо иттиҳод банданд.
Махно мегуфт: «Душмани асосии мо, рафиқон деҳқонон - Деникин. Коммунистҳо ба ҳар ҳол инқилобгаронанд. Бо онҳо баъдтар ҳисобӣ мекунем. Алҳол ҳама чиз бояд бар зидди Деникин равона шавад».
Ҳамин хел амалиёти партизании Махно дар ақибгоҳи армияи сафедҳо дар рафти ҷангҳо таъсири мусбат гузошт ва он ба сурхҳо имкон фароҳам овард, то ҳуҷуми Деникинро ба Москва ноком гардонанд.
Низоъ
Ба назар ҳама корҳо хуб буд, аммо баъд аз низоъи аскарони Махно- парондани командир – коммунист Полонский дар моҳи декабри соли 1919 муносибатҳо тезутунд шуд. 9 январи соли 1920 Ревкоми Умумиукраинӣ «Махно ва гурӯҳи ӯро» ғайриқонунӣ ҳамчун «дезертир ва хиёнаткор» эълон кард.
Дар шароити шикаст ва ҳам эпидемияи тиф Махно фармон дар бораи парокандашавии муваққатиро эълон кард.
Баҳори соли 1920 Махно боз қисмашро барқарор ва рейдҳояшро дар Украинаи ҷанубӣ роҳандозӣ намуд. Ҳукумати генерал Врангел таклиф пеш овард, ки якҷоя бар зидди болшевикон иттиҳод банданд, аммо Махно розӣ нашуд. Фиристодаи Врангелро дар Гуляйполе намоишкорона ба қатл расонд.
Баъди анҷоми муҳорибаҳо барои Қрим фармондеҳии сурхҳо қарор карданд то аз душмани идеологии худ халос шаванд. Онҳо 26-уми ноябр отряди махночиёнро муҳосира карданд, аммо ба Нестор муяссар гашт, ки аз нимҷазира халос хурад. Бо Махно танҳо 250 аскар раҳо ёфт…
Охири тобистони соли 1921 баъди задухӯрдҳои зиёд бо қувваҳои бартариятдоштаи Армияи Сурх боқимондаи отряди анархистҳо ба сарҳади Руминия ақиб партофта шуд.
Фирор
28 август отряд иборат аз 78 нафар таҳти роҳбарии Махно сарҳади Руминияро дар маҳали Ямпол убур намуданд. Махно ярадор (12 тир хурда буд), контузия гирифта, 1 пояш шикаста буд.
Руминҳо зуд махночиёнро боздоштанд. Онҳоро вақти зиёд дар шароити бағоят вазнин дар баракҳои доманадору шабушин, бе доруворӣ ва бе ҷароҳатбандӣ ва бо истеъмоли ордобаи ҷуворигӣ нигоҳ медоштанд.
Баъди ду ҳафтаи омадани онҳо Комиссари халқии корҳои хориҷии РСФСР Георгий Чичерин аз ҳукуматдорон талаб кард, ки Махноро бидиҳанд. Аммо руминҳо чандин моҳ ҷавоби рад доданд.
Муҳоҷират
Моҳи апрели соли 1922 Махно бо ҳамсар ва 17 нафари ҳамсафони наздикаш ба Полша гурехтанд, албатта бе ёрдами ҳукумати маҳал, ки на ҳаваси бо болшевикон ва на бо анархистон дар пархош буданд, сурат гирифт. 11 апрел гурезаҳоро дар лагери лаҳистониҳо барои боздоштшудагон шинонданд.
Махно бе фулусе дар ҷайб ва бо як гимнастёрка ба Аврупо омада буд. Барои хӯрока гоҳ-гоҳе аз анархистони амрикоӣ пул мегирифт. Дар сиёсати солҳои 20-уми лаҳистониҳо Махно барои бисёриҳо даркор буд. Бо пешниҳоди ташкили ҷабҳаи умумии муҳоҷирин бар зидди коммунистҳо якумин шуда петлюрачикҳо наздаш омаданд, аммо Махно ҳатто хоҳиши бо онҳо гуфтугӯ карданро лоиқ надид.
Пайи аввалиҳо кӯр нашуда, миллатгароёни украинӣ ва пас коммунистони лаҳистонӣ ҳозир шуданд. Аммо Махно нақшаҳои онҳоро напазируфт.
25 сентябри соли 1923 Махноро бо ҳамсараш Галина Кузменко ва ҳамсафонаш И. Хмара ва Я. Домашенко ҳабс намуда, дар маҳбаси Мокотуви Варшава шинонданд. 27 сентябри соли 1923 онҳоро бо ҷурми ташкили шӯриш барои якҷоя кардан Галитсии Шарқӣ бо Украинаи советӣ гунаҳгор ҳисобиданд. Суд Махно ва рафиқонашро сафед кард. Дар интиҳо Махноро ба шаҳри Торун бадарға карданд. Декабри ҳамон сол Махно бар зидди болшевикон ва Ҳукумати советӣ изҳорот пахш кард. Ин нағмаи ӯ ба ҳукуматдорони Полша писанд наомад.
14 апрели соли 1924 баъди кӯшиши худкушӣ кардан Махноро таҳти назорати политсия ба шаҳри Дансик гузаронданд. Ҳамон сол анархистони муҳоҷири рус иҷозаи ба Германия рафтани Махноро гирифтанд.
Париж
Ба гуфтае дар Дансиг Махноро чекистҳо аз разведуправленияи сексияи полшагии Коминтерн қапида, ба Берлин ба сафорати советӣ оварданд. Махно худро аз мошин партофта, ба полиси немисҳо таслим шуд. Вай дар киса ягон сӯм надошт ва баъди қаҳтии зимистона моҳи апрели соли 1925 ӯро ба Париж бароварданд. Махно ба дуредгарӣ, бофтани попӯши хонагӣ шуғл варзида, дар хонаи рассом ва анархист Иван Лебедев мезист. Ташкилоти анархистони маҳаллӣ ёрдам медоданд. То соли 1934 Махно дар музофоти Париж, дар Венсенне мезист.
Солҳои охири ҳаёт вай дар кори иттиҳодияҳои анархистии Аврупо фаъолона ширкат меварзид. Дар маҷаллаи анархистии «Дело труда» (Париж) очеркҳои алоҳида менавишт. Бо кумаки публитсист, ходими намоёни анархистони рус Мария Голдсмит хотираҳояшро омода мекард.
Марг
6 июл (ба маълумоти дигар 25 июл) –и соли 1934 Нестор Махно дар 45-солагӣ бар асари бемории сили устухон дар шифогоҳи Париж аз дунё гузашт. 28 июл ҷасади ӯро сӯзонда, урна (устадон) –и хокистарашро дар девори турбатҷои оромгоҳи Пер-Лашез хиштбанд карданд.
Бо ҳамин қиссаи рӯзгори пурмоҷарои яке аз анархистони маъруфи аввали садаи 20-уми советӣ-рус-украинӣ «Батка» Махно – Нестор Иванович Махно (Михненко) ба поён расид.
Умари ШЕРХОН
