Мавқеи ишғолкардаи роҳбарияти Думаи давлатӣ низ ғалабаро осон кард. Аскарони шӯришгар худашон назди Дума омада, аз вакилони мардумӣ талаб карданд, ки қудратро дар кишвар ба дасти худ гиранд. Бо ҳамин, феврали с.1917 ҳукумати мутлақи подшоҳӣ дар симои Николаи 2 бо кӯшиши якҷояи тамоми нерӯҳои сиёсӣ-иҷтимоии мухолифин барканор карда шуд ва қудрат ба дасти Ҳукумати муваққат гузашт, ки асоси онро намояндагони ҳизби кадетӣ, ки дар Дума аз ҳама зиёд намоянда доштанд, ташкил карданд. Аммо аллакай баъд аз 1 моҳ аён шуд, ки мардум ва Ҳукумати муваққат ба ҳалли 2 масъалаи асосӣ - замин ва сулҳ назари мухталиф доранд. Аз ин 2 масъала замин ҳалли душвортаре дошт.
Кадетҳо ба ҳеҷ ваҷҳ наметавонистанд талаби деҳқононро дар мавриди барҳам додани моликияти хусусӣ ба замин ва тақсими баробари он миёни ҳамаи деҳқонон иҷро кунанд. Чун дар амал татбиқ кардани ин барнома на танҳо ба заминдорони калон зарба мезад, балки асоси моликияти хусусиро зери суол мебурд. Заминдорони калон бештари замини худро дар бонкҳо ба гарав гузошта, қисмати дигари замин бошад тавассути иддае аз деҳқонон ва сокинони шаҳрӣ боз бо қарзҳои бонкӣ харидорӣ шуда буд. Агар талаби оммаи деҳқонон ҷомаи амал мепӯшид, бӯҳрони шадидеро дар истеҳсолоти шаҳрӣ ба бор меовард. Масъалаи замин масъалаи сулҳро дар кишвар дуюмдараҷа намуд. Иттиҳод бо Антанта барои кадетҳо бисёр муҳим буд ва маҳз ин кадетҳоро аз бастани сулҳи сепаратӣ бо немисҳо боз медоштанд. Ҳукумати муваққат ба хубӣ мефаҳмид, ки поёни ҷанг (ба ҳар навъе, ки он поён наёбад) ислоҳоти аграриро ба мавзӯи рӯз табдил медод. Лиҳозо, ба андешаи кадетҳо идома додани ҷанг имконияти боздоштани инқилобро зери шиорҳои мустаҳкам намудани интизом дар фронт ва ақибгоҳ муҳайё мекард.
Диктотурии кадетҳо
Кадетҳо бо вуҷуди ҷаҳонбинии рӯшанфикронаашон хеле зуд ба хулосаи зарурати ҷорӣ кардани диктатураи ҳарбӣ расиданд. Инро метавон лаҳзаи калидӣ номид. Равшанфикрони рус дар симои кадетҳо маҷбур буданд, иқрор кунанд, ки бо усулҳои либералӣ инқилобро дар чаҳорчӯби демократияи буржуазӣ дигар нигоҳ дошта наметавонанд. Нақши диктаторро кадетҳо ба генерал Л.Карнилов супурданд. Аммо шӯриши генерал ба нокомӣ дучор шуд ва сабабҳои нокомиаш низ аён буданд. Аскарон таҳти таъсири таблиғоти инқилобӣ аз афсарон тарафдорӣ накарданд. Фосилаи бузург миёни болоҳо ва поинҳо мисли ҳамеша нақши худро ифшо кард. Кадетҳо баъди нокомии генерал Карнилов дигар ба пуррагӣ аз боварии коргарон ва деҳқонон баромаданд. Акнун қисмати ояндаи инқилоб аз мавқеи эссерон ва меншевикҳо вобастагӣ дошт. Баъди баҳсу мунозироти шадид сотсиалистони ростгаро ба гирифтани қудрат розӣ нашуданд ва ба ҳимояи ҳукумати Керинский овоз доданд. Керинский бошад дар асл ҳамон сиёсати кадетҳоро идома медод ва ҳалли масъалаи замин ва сулҳро ба таъхир меандохт. Аммо ин сиёсат дигар имкони худро аз даст дода буд ва ҳар кӣ онро пиёда мекард ночор ба нокомӣ дучор мешуд.
Эълони ҷумҳурӣ
Тирамоҳи с.1917 деҳқонони рус ба ишғоли оммавии худсаронаи заминҳои помешикҳо сар карданд. Ҳукумати Керенский бошад, на метавонист садди роҳи ин ишғолкуниҳо шавад ва на мехост онҳоро ба расмият шиносад. Ҳамаи ин ба буҳрони навбатии ҳукуматӣ мунҷар шуд. Ахир, 14.09.1917 дар импературии собиқ ниҳоди нави ҳукуматӣ Директория таъсис ёфт. Ин ниҳоди нав аз 5 нафар иборат буд ва ба он Керенский сарварӣ мекард. Худи ҳамон рӯз намояндагони ниҳоди нав Русияро Ҷумҳурӣ эълон намуданд. Ҳукумати нави Керенский интизори Маҷлиси Муассисон нашуда, дар кишвар озодиҳои сиёсиро ҷорӣ намуд. Эссерон ба осонӣ метавонистанд Керенскийро маҷбур кунанд, то ислоҳоти аграриро низ эълон кунад, лек ин корро накарданд. Дар тамоми ин вақт эссерон кӯшиданд бо кадетҳо дар масъалаи аз ҳама душвор - замин ба тавофуқ бирасанд. Хатоии асосии эссерон дар ин буд, ки с.1917 вақте масъалаи гузаштан ба сотсиализм ба масъали рӯз дар кишвар табдил ёфт, пешвоёни эссерҳо ба хулосае омаданд, ки чунин гузариш дар шароити Русия ҳанӯз бармаҳал аст ва худ нохоста аз мавқеи меншевикон дифоъ карданд. Бо ҳамин, сар боз задани ҳукумати Керенский ва сотсиалистони рус (эссерону меншевикон), аз ҳалли масъалаи замин ва сулҳ барои болшевикон роҳро ҷониби қудрати сиёсӣ ҳамвор намуд. Ба таъбири дигар маҳз ин 2 масъала сабабҳои бевоситаи таърихии инқилоби Октябрӣ шуданд. Талабҳои аграрии деҳқонон инқилоби февралии русро аз чаҳорчӯби инқилоби буржуазӣ хориҷ мегардонд ва танҳо ҳизбе, ки тайёр буд аз ин чаҳорчуб берун ояд, ба тарафдори оммаи васеъи мардум ноил мешуд. Сотсиалистони ростгарои рус бошанд ин масъулиятро ба дӯш нагирифтанд.
Меҳрубон Салимшоев,
Муаррихи СССР
