Мюллер ва ориёият
Достони ориёиҳо қиссаи роиҷест ва дар китобҳои дарсии таърихӣ ҳам ба он ишора мешавад. Асли достон бар он бармегардад, ки қабоиле ба номи ориёиҳо буданд ва он ориёиҳо аз сукунатгоҳи аввалияашон (шимоли Осиё), муҳоҷират карданд. Шохае роҳашро самти Аврупо каҷ кард ва шохаи дигар самти фалоти Эрон ва Ҳинд рафтанд. Ин фарзияро Макс Мюллер Фридрих, забондон ва шарқшиноси олмонӣ, ки аз қазо бештари умрашро дар Англия гузаронд, ҳудуди 170 сол пеш матраҳ кард. Аз ҳамин ҷо даъво оғоз шуд. Ҳар касе ба суди барномаи сиёсии худ бо ин фарзия каланҷор мерафт. Хоса, дар Аврупо низои шадиде байни "ориёиҳо" сурат гирифт. Дар ин қора ҳам англисҳо ва ҳам олмониҳо даъвои "ориёият" доштанд. Аврупо саргарми нозидан ба табори тозакашфшудаи ориёиаш шуда, вожаи "ориёиро" ба як мафҳуми нажодӣ табдил дод. Нажоде, ки муддаӣ буд вежагиҳои зистшинохтӣ ва тамаддунии бартаре дорад ва бояд сарварии ҷаҳонро ба ӯҳда гирад. Фарзияи муҳоҷирати ориёиҳо акси садоҳои мутафовит ва гоҳ зиддияте миёни истеъморгарон барангехт ва ҳар кадом мехост, аз он ба суди манофеъаш истифода барад. Англисҳо дар Ҳинд ва немисҳо дар Эрон аз ҳама бештар сари мафҳуми "ориёӣ" пофишорӣ карданд.
Аз Қоҷор то Ризохон
Табиатан Эрон ба ҳайси кишвари муросбари ориёҳо аз ҳама бештар мавриди таваҷҷӯҳи "ориёиҳои аврупоӣ" қарор дошт. Аз ҳама зиёд, англисҳо ба Эрон чашм ало карда буданд ва дар ин кишвар мавқеи вежа доштанд. Бо вуҷуди ин, немисҳо ҳам намехостанд аз қофила ақиб монанд ва ҳамвора мекӯшиданд дар кишвари аз ҳама ориёӣ, нуфузеро соҳиб шаванд.
Ҳолати фавқулодда
19.08.1991 аъзои собиқадори Ҳизби Коммунист даст ба амалиёте заданд, ки суқути СССРро тезонида, ахир, СССР пош хӯрд. Лек худи ҳизбиёни собиқадор ин амали худро охирин кӯшиши наҷоти СССР муаррифӣ мекунанд ва бо гузашти 28 сол аз он воқеа, назарҳо бобати ГКЧП ҳанӯз мутафовитанд. Он шабу рӯз СССР воқеан 1 деги ҷӯшонро мемонд, ки ҳар лаҳза қодир буд битаркад. Мушкилоти иқтисодӣ, сиёсӣ ва миллӣ саросари кишварро печида, ҳокимияти марказӣ тавони ҳалли ин мушкилотро ба куллӣ аз даст дода буд. Михаил Горбачев бошад, танҳо ваъда медод ва коре намекард. Ин амалкарди ӯ аз ҳама бештар дар имиҷи ҲК ва зарурати мавҷудияти кишваре ба номи СССР латма ворид мекард. Ҳизбиёни собиқадорро ба гуфти худ, маҳз ин ҳолат водор кард, ки даст ба кор шуда, Кумитаи Давлатии Ҳолатҳои Фавқулъодда (ГКЧП-Государственный комитет по чрезвычайному положению в СССР)-ро созмон диҳанд. Ба Кумита раиси КГБ В.Крючков, вазири дифоъ Д.Язов, сарвазир В.Павлов, муовини раиси Шӯрои мудофиа О.Бакланов, роҳбари дастгоҳи президент В.Болдин, котиби КМ ҲКИШ О.Шенин дохил шуданд. Баъдан ба Кумита инчунин раиси ШО СССР А.Лукянов, витсе президент Г.Янаев, вазири ВКД Б.Пуго, президенти ассотсиатсияи корхонаҳои давлатӣ ва иттиҳодияҳои истеҳсолот, нақлиёт ва алоқа (АГПО) А.Тизяков, раиси Иттиҳоди деҳқонии СССР В.Стародубтсев, муовинони аввали раиси КГБ В.Грушко ва сардори хадамоти муҳофизати КГБ Ю.Плеханов, муовинони вазирони дифоъ В.Веренников ва В.Ачалов пайвастанд. ГКЧП дар Маскав ҳолати фавқулоддаро эълон кард, фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ҳаракатҳои оммавӣ, ки барои ба эътидол овардани вазъият халал мерасониданд, мамнӯъ карда шуданд. Баргузории гирдиҳамоиҳо, роҳпаймоиҳо ва коршиканиву тазоҳурот низ манъ шуд. Инчунин Кумита мебоист фаъолияти ВАОро зери назорат мегирифт.
Меъмори инқилоб
20.08.1940 дар пойтахти Мексика-шаҳри Мехико ба ҷони Лев Тротский, яке аз тарроҳони асосии инқилоби болшевикӣ суиқасд анҷом гирифт. Дар натиҷа сахт захмӣ шуд ва рӯзи дигар ҷон бохт. Ӯро яке аз меъморони инқилоби октябрӣ муаррифӣ мекунанд. Ҳатто Сталин низ инро эътироф мекард ва дар ёддоштҳояш навишта буд: “Тамоми кор оид ба баргузории шӯриши мусаллаҳона, зери роҳбарии бевоситаи раиси Шӯрои Петроград рафиқ Тротский амалӣ шуда буд". Тротский дар пирӯзии болшевикон дар ҷанги гражданӣ ҳам нақши вежа ифо кард ва Артиши Сурх маҳз зери роҳбарии ӯ таъсис ёфта, дар ҷанг пирӯз шуд. Аммо баъди вафоти Ленин дар дохили ҳизби болшевикӣ муборизаи шадид миёни ӯ аз 1 сӯ ва Сталин аз тарафи дигар сар зад, ки саранҷом бо шикасти Лев мунҷар шуд. Январи с.1925 пленуми КМ Тротскийро аз вазифаҳои ишғолкардааш (Ӯ комиссари халқии ҳарбӣ-баҳрӣ ва раиси Шӯрои ҳарбӣ-инқилобӣ буд) сабукдӯш кард ва октябри с.1926 бошад аз Бюрои сиёсӣ низ бароварда шуд. Ахир, 7.11.1927 дар рӯзи инқилоб ҳаммаслакони собиқаш ӯро аз ҳайъати ВКП(б) ҳам хориҷ намуданд. Тротский январи с.1928 ба Алма Ато бадарға шуд, лек "меъмори инқилоб" дар Қазоқистон низ ором нагирифт ва ахир 18.01.1929 бо қарори ҷаласаи махсуси ОГПУ аз ҳудуди СССР бадарға карда шуд. Ҳаммаслакони собиқ вайро дар фаъолияти зиддиинқилобӣ ва тайёрии шӯриши мусаллаҳона алайҳи ҳукумати Шӯравӣ айбдор мекарданд.
Гурезаи сурх
Аммо шуҳрати Лев Давидович дар олам чунон паҳн шуда буд, ки кам кишваре мехост ӯро дар ҳудудаш паноҳ диҳад. Танҳо Туркия розӣ шуд ин "гурезаи сурх"-ро пазирад ва барояш паноҳгоҳ диҳад. Худи Лев бисёр мехост ӯро ба ватани Марксу Энгелс-Олмон интиқол диҳанд, аммо ҳукумати олмонӣ ин тақозоро қотеъона рад кард.
Марги бародар
Владимир Улянов-Ленин яке аз поярезони марксизм-ленинизм дар Русия ба шумор меравад. Ӯ аввалин ҳизби коммунистиро дар Русия роҳандозӣ кард ва орзӯи Марксу Энгелсро ҷомаи амал пӯшонд. Ленин 22.04.1922 дар ш.Симбирски Русия, дар оилаи хизматчӣ ба дунё омад. Падараш бозраси мактабҳои халқӣ ва модараш низ зани таҳсилкарда будӣ. Владимир солҳои 1879-1887 дар гимназияи Симбирск таҳсил ва онро бо медали тилло хатм кард. Лаҳзаи тақдирсоз дар зиндагии ӯ с.1887 шуд. Дар ин сол ҳукумати вақт бародари бузурги ӯ Александрро барои ширкат дар қатли император Александри III ба қатл маҳкум кард. Марги ака таъсире сахте дар Владимири ҷавон гузошт ва роҳи ояндаи ӯро муайян кард. С.1887 Ленин ба факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи давлатии Қазон дохил шуда, аммо бо сабаби ширкат дар тазоҳуроти донишҷӯён баъди 1 сол аз Донишгоҳ хориҷ карда шуд. С.1888 оилаи Уляновҳо ба Самара кӯчиданд ва маҳз дар ин шаҳр ошноии Ленин бо адабиёти марксистӣ иттифоқ уфтод.
Владимир баъди чанде ҳуҷҷатҳояшро ба Донишгоҳи Санкт-Петербург супорида, с.1891 ба таври экстернӣ факултаи ҳуқуқшиносиро хатм мекунад. С.1893 ба Питер омада, ба ҳайси ёрдамчии ҳуқуқшинос ба фаъолияти меҳнатӣ оғоз намуд. Аммо масоили ҳуқуқӣ диққати Ленинро чандон ҷалб намекарданд ва ӯ ба масъалаи тағйири асли давлатдории Русия пардохт. Аллакай с.1894 ақидаи сиёсии худро ба тасвиб расонида, тибқи он, пролетариати рус бояд тамоми нерӯҳои демократиро сарварӣ намуда, бо роҳи муборизаи ошкори сиёсӣ ҷомеаро ба инқилоби коммунистӣ мерасонид.
С.1895 бо иштироки бевоситаи Ленин дар Петербург "Иттиҳоди мубориза барои озодии синфи коргар" созмон дода шуд, ки аввалин ташкилоти марксистӣ дар Русия ба шумор мерафт. Барои ин кор ӯро ба ҳабс гирифта, ба муҳлати 3 сол ба деҳаи Шушинскоеи Сибир бадарға карданд.
Намояндаи "ҷавонони тиллоӣ"
Энгелсро мешавад чеҳраи аҷиби ҳаракати коммунистӣ донист. Замони Шӯравӣ аксҳои ӯ қатори аксҳои Марксу Ленин дар ҳама нигораҳои ҳизбӣ матраҳ буд, аммо миёни ин сенафара Фридрих мавқеи номуайянеро ишғол мекард. Таълимоти ғолиб низ он шабу рӯз марксизм-ленинизм унвон шуда буд ва аз Энгелс дар ин таълимот хабаре набуд. Маҳз ба ин хотир ӯро доктор Ватсони коммунизм мешавад номид, ки чун тимсоли машҳураш, мисли соя дунболи Маркс мегашт.
Фридрих Энгелс 28.11.1820 дар шаҳри Бермени Олмон, дар оилаи фабриканти нассоҷӣ ба дунё омад. Падараш яке аз бойтарин ашхоси Бермен буду дар оғоз Фридрихи ҷавонро бо пролетариат чизе алоқаманд намекард. Падар ӯро дар оянда тоҷири муваффақ медид ва баъди хатми мактаб ва гимназияи Элберфелд ӯро ба фабрикаи нассоҷии худ ба кор гумошт. Дар баробари кори тиҷорат ӯ ба журналистика низ майл зоҳир намуда, ба ҳайси мухбири 2 рӯзнома кор мекард. С.1841 ба хизмати аскарӣ рафт ва баъди 1 сол дубора дар ширкати падариаш ба кор баргашт. Ҳини хизмати аскарӣ бо фалсафаи Гегел ва бо ҷавонгегелчиён ошно шуд. Зери таъсири дӯстони наваш ӯ бо исми мустаъор ба иншои мақолоти зидди қишри ҳукмрон, ки падараш низ аз ҷумлаи онҳо буд, оғоз намуд.
Издивоҷи озод
Дар оғоз падар ба ақоиди писараш чандон таваҷҷӯҳ зоҳир намекард. Баъди чанде ӯро барои такмили маълумоти тиҷорӣ барои таҷрибаомӯзӣ ба Англия фиристод. Падари ӯ дар Лондон низ корхонаи нассоҷӣ дошт ва ӯ дар ин корхона ба кор шурӯ кард. Аввалин сафараш ба Лондон 2 сол тӯл кашида, зиндагии ӯро комилан тағйир дод. Маҳз дар Лондон аз наздик бо ҳаёту маишати синфи коргар ошно шуда, вазъи онҳоро даҳшатбор муаррифӣ кард. Аз сӯи дигар дар фабрикаи падарӣ бо 2 коргарзани ирландӣ-хоҳарон Мэри ва Лидия Бернс ошно шуд. Фридрих ба ҳар 2 хоҳар ошиқ шуда, онҳо низ ба ин ишқи ӯ ҷавоби мусбат доданд.
Ин матлаб тибқи хоҳиши 1 нафар капитани БДА ҶТ омода шуд...
Пайрави Гегел
Карл Маркс яке аз файласуфон ва мутафаккирони барҷастаи қарни XIX таъсири фаровон дар зиндагии теъдоди зиёде аз мардуми дунё дошт. Аз ҷумла, мо-тоҷикон 70 сол тобеъи ақидаи Ӯ қарор доштем. Мегӯянд, Отто фон Бисмарк-канслери Олмон дар мавриди Маркс гуфта буд: "Ин ҳисобдор (бухгалтер) ҳоло дунёро ба гиристан вомедорад".
Карл Генрих Маркс 5.05.1818 дар шаҳри Трири Олмон ба дунё омада, падараш аз яҳутаборони украинӣ буд ва аҷдодаш замони малика Мария Тереза ба Трир кӯч бастанд. Падараш ҳуқушинос буд ва барои аз даст надодани кору вазифа с.1824 ба дини масеҳият гаравид ва Карлро ҳам масеҳӣ кард. Карл с.1835 ба Донишгоҳи ш.Бон дохил шуда, ба омӯхтани ҳуқуқ оғоз кард. Маҳз дар ин айём дили духтари яке аз баронҳои немисро тасхир ва бо Женни фон Вестфален издивоҷ кард. Ҳини донишҷӯӣ дар Донишгоҳ ба романтизм ва сотсиализми Сен-Симон ошно шуд. Баъди чанде бо хоҳиши падар Донишгоҳро тарк карда, шомили Донишгоҳи пурнуфузи Берлин ва ба фалсафаи Гегелу Фейрбах ошно шуд ва дигар аз ақоиди ин 2 файласуф пайравӣ мекард. С.1839 аввалин кори илмии ҷиддии худро бобати таърихи фалсафаи эпикурӣ ва скептик навишта, баъди 2 сол, замоне ҳанӯз ба синни 30 нарасида буд, пеш аз мӯҳлат имтиҳоноти худро супорида, кори докториро муҳофизат ва Донишгоҳро хатм мекунад.
Журналист
Баъди хатм мехост ба ҳайси омӯзгор дар Донишгоҳ фаъолият кунад, лек ҳаводиси баъдӣ ба ин нияти ӯ монеъ шуданд. С.1842 ба ҳайси журналист дар "Rheinische Zeitung" (“Газетаи Рейн”) ба кор пардохт. Рӯзнома аз манофеи буржуйҳо ва гегелчиёни чапгаро дифоъ мекард. Мутаассифона, бештари мақолаҳои ӯ зери сензураи сахт ба чоп намерасиданд ё нопурра чоп мешуданд.
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
- Деваштич: об нест, барқ проблема, картошка сӯхт... Назар
- Асрори мадрасаи Хоҷа Сарбоз Назар
- “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” Назар
- Резаахбор Назар
- Бародар қарори судро иҷро намекунад… Назар
- Таъминот кори мактаб нест Назар
- Абуҳанифа: таоруфи миллӣ ва Ислом Назар
- Беадолатӣ дар футболи тоҷик Назар
- Редаксия супориш дод: Чилучорчашма рав! Назар
- «Мардон» - мушкили №1 дар Душанбе Назар
- Дар як сатр Назар
- Адвокати хайрхоҳ меҷӯям… Назар
