“Сайёраи мо зебост, бениҳоят зебо! Агар ҳама одамон Замини моро аз кайҳон медиданд, ба назари ман мо ҳеҷ гоҳ ҷанге намедоштем”
Солеҳҷон Шарипов, кайҳонаварди тоҷик
“Ҳафтгонаи Меркурий”
Фатҳи кайҳон барои инсоният қадами ҷадиде дар тасхири табиат гардид ва баъди баромадан ба фазо, инсон аз нигоҳи илмӣ низ ба рушди бесобиқа расид. Имрӯз қариб тамоми дастовардҳои илмии бани башар, аз алоқаи мобилӣ гирифта, то интернет ба кайҳон бастагӣ доранд. Солҳои тӯлонӣ тасхири кайҳон ба масъалаи доғи сиёсӣ низ табдил гардида, асоситарин майдони рақобат миёни абарқудратҳои вақт, хусусан СССР ва ИМА ба шумор мерафт. Дар авохири солҳои 50-ум ҳарду абарқудрат ба фиристодани одам ба кайҳон омодагӣ мегирифтанд. Дар ИМА ин корро хеле ҷиддӣ гирифта, 1 октябри соли 1958 агентии NASA-ро таъсис доданд. Аввалин барномаи агентӣ "Меркурий" ном гирифта, ҳадафи асосии он парвози одам ба кайҳон буд. Амрикоиҳо барои парвози кайҳонӣ аз миёни садҳо ҳавонавард-озмоишгар танҳо 7 нафарро интихоб карданд. Ин 7 нафар кайҳонаварди оянда дар ИМА "Ҳафтгонаи Меркурий" ном гирифта, дарҳол дар сар то сари ИМА машҳур шуданд. Дар СССР бошад, кайҳонавардони ояндаро аз миёни сарнишинони қиркунандаҳо интихоб карданд. Ин қарори Сергей Королев буд, зеро ин олими шӯравӣ ақида дошт, ки ҳавонавардони тайёраҳои қиркунанда аз маҳорат ва таҷрибаи бештар бархурдоранд.
Аз “Восток” то “Восходу” “Союз”
Дар муваффақияти парвози кайҳонӣ нақши худи киштӣ бениҳоят муҳим аст. Аввалин киштии кайҳонии СССР “Восток” номгузорӣ гардида, зери роҳбарии Сергей Королев тарроҳӣ шуда буд. Ин киштӣ танҳо 1 сарнишин дошт.
3 апрели соли 1961 дар СССР Раёсати КМ қарори парвози инсонро ба кайҳон имзо намуд ва 8 апрел нишасти Кумитаи Давлатӣ, ки ба ин мавзӯъ бахшида шуда буд, баргузор гардид. Дар нишаст барои партоби киштии кайҳонии "Восток" иҷоза дода шуд ва супоришҳои кайҳонаварди оянда муаян гардиданд. Королев Юрий Гагаринро интихоб кард. Гагарин мебоист дар баландии 180-230 км дар муддати 1,5 соат гирди Замин давр зада, имкони истиқомати инсонро дохили киштии махсус дар фазои кайҳонӣ муаян мекард.
Билохира, лейтенант Юрий Гагарин дар киштии кайҳонии "Восток-1" 12 апрели соли 1961, соати 09:07 дақиқа аз Байконури Қазоқистон ба фазои кайҳонӣ баромад ва 1 соату 48 дақиқа гирди Замин парвоз кард. Парвози 2-юми “Восток” 6 августи соли 1961 ба вуқӯъ пайваст. Дуввумин шуда Герман Титов бо киштии “Восток-2” ба фазо баромад ва 1 шабонарӯзу 18 дақиқа дар фазои кайҳонӣ парвоз кард. Баъд аз ӯ, Андриан Николаев, 11.08.1962 дар “Восток-3”, Павел Попов, 12.08.1962 дар “Восток-4” ва Валерий Биковский 14.06.1963 дар “Восток-5” ба фазои кайҳонӣ баромаданд. Давраи “Восток”-ҳоро “Восток-6” бо сарнишинии Валентина Терешкова хатм мекунад.
Терешкова, аввалин зан кайҳонавард дар ҷаҳон гардид ва 16.06.1963 ба фазои кайҳонӣ баромад. Парвози Терешкова 2 шабонарӯзу 22 соату 50 дақиқа идома дошт. Соли 1964 киштии кайҳонии “Восход” сохта шуд. “Восход-1” киштии кайҳонии чандсарнишин буда, бори аввал бо 3 кайҳонавард, Владимир Комаров (фармондеҳи киштӣ), Константин Феоктистов (кайҳонавард-таҳқиқотчӣ) ва Борис Егоров (табиб) ба фазо баромад. Парвози “Восход-1” як шабонарӯзу 17 дақиқа идома ёфт. “Восход-2” 18 марти соли 1964 бо сарнишинии кайҳонавардон Павел Беляев ва Алексей Леонов парвоз кард.
Анҷумани I-и РСДРП. Ин Анҷуман аз 1 то 3 марти соли 1898 дар шаҳри Минск баргузор гардида, дар он 9 вакил иштирок доштанд. Дар ин Анҷуман сотсиалистони рус якдилона қарор доданд, ки тамоми гурӯҳҳои сотсиалист дар 1 ташкилот, ки Ҳизби сотсиал-демократии Россия номгузорӣ гардид, муттаҳид гарданд.
Анҷумани II-юми РСДРП. Ин Анҷуман аз 17 июл то 10 августи соли 1903 дар Брюсел ва Лондон бо иштироки 57 вакил баргузор гардид. Дар ин Анҷуман Барномаи ҳизб ва Низомномаи он қабул карда шуданд. Ҳангоми муҳокимаи Барнома ва Низомномаи ҳизбӣ миёни сотсиалистон баҳси тунде сурат гирифт ва онҳо ба 2 бахш-“болшевикон” ва “меншевикон” тақсим гардиданд.
Анҷумани III-юми РСДРП. Ин Анҷуман аз 12 то 27 апрели соли 1905 бо ташаббуси Бюрои кумитаҳои аксарият (болшевикон) дар Лондон баргузор гардид. Дар он 38 вакил ширкат варзиданд. Анҷумани III-юм таҳрири ленинии банди 1-юми Низомномаро қабул кард ва КМ-ро ба ниҳоди асосии ҳизбӣ табдил дод. Инчунин дар Анҷуман рӯзномаи “Пролетарий” чун минбари матбуотии ҳизб тасдиқ карда шуд.
Анҷумани IV-и РСДРП. Анҷумани мазкур аз 10 то 25 апрели соли 1906 дар шаҳри Стокголм баргузор гардид. Анҷумани IV-ум бо номи муттаҳидкунанда маъруф аст ва дар он 146 вакил, ҳам аз тарафи болшевикон ва ҳам аз тарафи меншевикон иштирок доштанд. Дар он, сотсиалистони Шоҳигарии Полшаю Литва ва Ҳизби сотсиал-демократӣ коргарии Латвия шомили РСДРП гардиданд.
Анҷумани V-уми РСДРП. Ин Анҷуман аз 30 апрел то 19 май соли 1907 дар Лондон доир гардид. Дар он 343 вакил ширкат варзиданд. Дар Анҷуман масоили гуногун аз қабили муносибат бо ҳизбҳои буржуазӣ ва Думаи Давлатӣ, ташкилотҳои ғайриҳизбии коргарон, кор дар Артиш ва ғайра мавриди муҳокима қарор дода шуданд.
Анҷумани VI-и РСДРП(б). Ин Анҷуман аз 26 июл то 3 августи соли 1917 дар Петроград баргузор гардид ва дар он 266 вакил ширкат варзиданд. Дар Анҷумани VI-ум ба номи ҳизб барчасби “б” (болшевикӣ) изофа гардид ва болшевикон бо ин кор худро аз меншивикон комилан ҷудо карданд. Дар Анҷуман аз ҷумла масъалаи омадани Ленин ва дигар роҳбарони болшевик ба додгоҳи Ҳукумати муваққат барои муҳокима баррасӣ гардид. Ҳукумати муваққат Ленин ва дигар болшевиконро ба хиёнати миллӣ айбдор намуда буд.
Анҷумани VII-уми РСДРП(б). Ин Анҷуман бо Анҷумани изтирорӣ (экстренний) маъруф аст ва он аз 6 то 8 марти соли 1918 дар Петроград баргузор гардид. Дар Анҷуман 106 вакил ва 18 меҳмон ширкат варзиданд. Масъалаи асосии Анҷуман- бастани созишномаи сулҳ бо Олмон ба шумор мерафт. Дар Анҷуман инчунин Барнома ва номи ҳизб бознигарӣ гардиданд. РСДРП(б) ба РКП(б) тағйири ном кард.
Анҷумани VIII-и РКП(б). Ин Анҷуман аз 18 то 23 марти соли 1919 дар Маскав баргузор гардид. Дар он 301 вакил ширкат варзиданд. Дар Анҷуман масоили гуногун аз қабили Барномаи РКП(б), таъсиси Интернатсионали коммунистӣ, сиёсати ҳарбӣ ва ғ., мавриди муҳокима қарор гирифтанд.
Анҷумани IX-и РКП(б). Ин Анҷуман аз 29 март то 5 апрели соли 1920 дар Маскав баргузор гардид. Дар он 554 вакил иштирок доштанд. Дар Анҷуман масоили сохтмони хоҷагидорӣ ва ғайра муҳокима гардиданд.
Анҷумани Х-и РКП(б). Анҷумани Х-ум аз 8 то 16 марти соли 1921 дар Маскав баргузор гардид. Дар ин Анҷуман 694 вакил бо овози ҳалкунанда ва 296 вакил бо овози машваратӣ ширкат варзиданд.
“Тройкаи” аввалин
Бояд тазаккур дод, ки замони ҳукмронии Сталин, ҳар навъ комиссиюн, ки аз 3 нафар иборат буд, сарфи назар аз соҳаи фаъолият ва салоҳияташ “тройка” номида мешуд. Аммо миёни инҳо “тройка”-ҳои Комиссияи фавқулъодда (ВЧК) ва баъди онҳо, “тройкҳои махсус” мафҳуми манфӣ ба худ гирифтанд. “Тройка”-ҳои аввалин маҳз дар дохили ВЧК шакл ёфтанд. Дар бештари маъхазҳо, ВЧК чун “шамшери муҷозоткунандаи инқилоб” тасвир ёфтааст. Албатта ин фикр то андозае дуруст ҳам ҳаст, аммо на ҳамаи он чизе, ки ба ин ташкилот нисбат медиҳанд дар ҳақиқат низ ҷой дошт.
ВЧК, ки 7 декабри соли 1918 таъсис ёфта, дар аввал танҳо бо кори тафтишотӣ машғул буд, аммо баъдтар салоҳияти онро васеъ карданд. Худи Феликс Дзержинский дар оғоз, салоҳияти ниҳоди зертобеъашро “тафтишоти пешакӣ бо мақсади пешгирӣ” унвон карда буд. Дар оғоз ба чекистҳо танҳо маҳрум кардани мухолифини низом аз карточкаҳои ғизоӣ, мусодираи амволи онҳо ва тартиб додани рӯихати душманони синфӣ иҷозат дода мешуд. Аммо баъди оғози Ҷанги гражданӣ ВЧК низ тибқи қонунҳои давраи ҷанг ба фаъолият пардохт. Аввалин “тройка” маҳз дар ин ниҳод, 21 феврали соли 1918 таъсис дода шуд. Ба ҳайати “тройка”-и аввалин Дзержинский ва 2 ноибаш, Вячеслав Александрович ва Яков Петерс шомил гардиданд. Ин “тройка” ҳуқуқ дошт бе дахолати системаи судӣ, муттаҳамонро ҷазо диҳад.
Террори сурх ва сафед
Яке аз сабабҳои асосии бадном гардидани “тройка”-ҳо террори сурх гардид. Расман, иҷозаи амалисозии террори сурх аз тарафи роҳбарияти болшевикӣ 5 сентябри соли 1918 дода шуд. Ба иборати дигар, ташкилотҳои поинии ВЧК ҳуқуқ пайдо карданд, бе ҳукми судӣ тамоми афродеро, ки ба таблиғоти зиддишӯравӣ гумонбар мешуданд ба қатл расонанд. Аммо набояд фаромуш кард, ки кишварро ҷанги сурху-сафед фаро гирифта буд ва террори сурх, танҳо ҷавобе буд ба террори сафед. Ҳамин тариқ “тройка”-ҳои ВЧК дар асл ба унвони додгоҳ (трибунал) хизмат карда, дар ҳолатҳои фавқуллодда нақши судиро ифо мекарданд. Бо ин вуҷуд, болшевикон 28 октябри соли 1918 ҳуқуқи “тройка”-ҳоро маҳдуд карданд ва ин ташкилотҳо танҳо дар манотиқи ҷангӣ ё муҳосирашуда, ҳуқуқи бе суд паррондани мухолифонашонро доштанду халос. Ин масъала танҳо 1 декабри соли 1918 ба пуррагӣ ҳалли худро ёфт. Аз ин ба баъд, ҳуқуқи парронданро танҳо ЧК-аҳои губерниягӣ, фронтӣ, армиягӣ ва вилоятӣ касб карданд. Аммо онҳо низ, ин ҳукмро танҳо дар ҳузури прокурор ё намояндаи РКП(б) бояд мебароварданд. Ин ҳолат то анҷоми Ҷанги гражданӣ идома ёфта, соли 1921 ҳукми қатл танҳо барои ҷосусӣ, роҳзанӣ ё баромади мусаллаҳона ҷорӣ мегардид.
Аз ВЧК то ОГПУ
Баъди анҷоми ҷанг ВЧК лағв гардида, ба ҷои ин ниҳод, Раёсати давлатии сиёсӣ (ГПУ) дар назди НКВД созмон дода шуд. ГПУ баъди чанде ба ОГПУ тағйири ном кард ва ба тобеъияти ШКХ СССР ворид карда шуда, бевосита дар репрессияҳои сталинӣ ширкат варзид. Бо вуҷуди ин, моҳи июли соли 1934 яккатозии ОГПУ поён ёфт ва ин ниҳод боз ба тобеъиятӣ НКВД даромад. Баъди ин, “тройка”-ҳо низ, чун олати додгоҳи инқилобӣ фаъолияти худро қатъ карданд. Аммо баъдан маълум гардид, ки сояи “тройка”-ҳои ҷазодиҳанда, дар баданаи ҳукумати болшевикӣ ва тарс дар боробари ин “тройка”-ҳо бошад, дар баданаи шаҳрвандони шӯравӣ хеле амиқ ҷой гирифтааст.
Фармони №00606
19 сентябри соли 1934 В. Молотов ба Каганович телеграммаи махфие ирсол кард, ки дар он пешниҳод мекард ба ким кадом “тройка”-ҳо ҳуқуқи баровардани ҳукми қатл дода шавад.
Тазоҳуроти тағораҳои чаппа
Бори аввал 8 март дар ҳаводиси соли 1901 зикр гардидааст. Дар ин рӯз занони хонанишини Амрико бо дегҳо ва тағораҳои чаппакардашуда, ба кӯчаҳои шаҳри Чикаго рехтанд. Ин занон бо ин роҳ мехостанд таваҷҷӯҳи ҷомеъа ва ҳукуматро ба мушкилоти худ ҷалб кунанд. Ин занон талаб доштанд, ҳуқуқҳои сиёсиашон бо мардон баробар карда шуда, ба онҳо иҷозаи кор дар истеҳсолот ва хизмат дар артиш дода шавад. Баъд аз 7 сол 28 феврали соли 1908 занони амрикоӣ талабҳои худро такрор карданд, аммо ин бор дар саросари кишвар. Дар ин рӯз бо даъвати ташкилоти сотсиал-демократии Ню-Йорк зиёда аз 15000 зан ба кӯчаҳо баромаданд. Ин бор бар талаботи қаблӣ, инчунин коҳиши рӯзи корӣ ва додани ҳуқуқи интихобот ба занон ҳамроҳ гардиданд. Соли 1909 Ҳизби сотсиалистии Амрико Рӯзи миллии занонро эълон кард. То соли 1913 ин рӯз, ҳар якшанбеи охирини моҳи феврал ҷашн гирифта мешуд. Соли 1909 ин якшанбе ба 28 феврал рост омада буд.
Клара Цеткин
Асосгузори Рӯзи байналмиллалии занон бошад, комуннисти немис, зани ислоҳотхоҳ Клара Цеткин ба шумор меравад. Ӯ роҳбари гурӯҳи занонаи Ҳизби сотсиал-демократии Олмон буд ва бори аввал пешниҳод намуд, рӯзи муайянеро барои занон ихтисос диҳанд. Моҳи августи соли 1910 дар пойтахти Дания, шаҳри Копенгаген кунгураи 8-уми Интернатсионали 2 баргузор гардид. Дар чаҳорчуби ин Кунгура, инчунин Конфронси 2-и байналмиллалии сотсиалистии занон доир гардид, ки дар он намояндагони занони сотсиалист аз ИМА ва Аврупо ширкат варзиданд. Дар ин Конфронс Клара Цеткин пешниҳод намуд, рӯзи байналмиллалии занонро таъсис диҳанд. Клара гуфт, ки дар ин рӯз занон метавонанд вохӯрию роҳпаймоӣ ташкил кунанд ва ҷомеъаро ба мушкилоти худ ҷалб намоянд. Ба андешаи ин коммунисти немис, ҷашни ҳарсола, ки дар сар то сари ҷаҳон дар 1 рӯз ҷашн гирифта хоҳад шуд, занони кишварҳои гуногунро муттаҳид мегардонад ва онҳо дар якҷоягӣ метавонанд барои ҳуқуқҳояшон мубориза баранд. Умуман ҳадафи асосии ҷашн, мубориза барои озодӣ ва баробарҳуқуқии занони коргар ба шумор мерафт.
19 март рӯзи байналмиллалии занон
Бори аввал Рӯзи байналмиллалии занонро соли 1911 дар Олмон, Австрия, Дания ва Шветсария 19 март ҷашн гирифтанд. Ин санаро сотсиалисти олмонӣ Елена Гринберг ба хотири инқилоби моҳи мартии соли 1848 дар Пруссия, пешниҳод намуд. Соли 1912 Рӯзи занонро дар ҳамин кишварҳо 12 май ҷашн гирифтанд. Соли 1913 бошад, дар Фаронсаву Россия занон 2 март ҷашн доштанд ва ба гирдиҳамоӣ баромаданд. Дар Австрия, Чехия, Венгрия, Шветсария ва Ҳолланд 9 март ва дар Олмон бошад 12 март рӯзи занон ҷашн гирифта шуд. Яъне ҳоло 1 рӯзи муайян барои ҷашни занон вуҷуд надошт. Танҳо соли 1914 Рӯзи байналмиллалии занон санаи 8 март дар 8 кишвар: ИМА, Бритониё, Австрия, Дания, Олмон, Ҳолланд, Россия ва Шветсария ҷашн гирифта шуд. 8 марти соли 1957 кормандони корхонаҳои дӯзандагии Ню-Йорк барои ҳуқуқҳои худ ба кӯчаҳои шаҳр баромаданд. Дар натиҷаи ин рӯйдодҳо дар ИМА аввалин иттифоқи касабаи занона таъсис дода шуд, ки дар оянда барои ҳуқуқи занон мубориза мебурд. Соли 1975 бошад СММ 8 мартро чун Рӯзи байналмиллалии занон қабул кард ва ҳамон солро, Соли байналмиллалии занон эълон намуд.
Занҳои сархӯр
Моҳи феврали 1917 марҳилаи муҳим дар таърихи иди занон гардид. 23 феврали (8 март бо солшумории григорианӣ) соли 1917 занони Петроград ба майдонҳои шаҳр рехтанд ва ин таркише гардид, ки инқилоби февралиро дар Россия оғоз бахшид ва сари давлатро хӯрд. Баъди 4 рӯз подшоҳ Николаи 2 бо қарори худ, ба занон ҳуқуқи интихобот қойил шуд.
Гвардияи сурх
Баъди гирифтани қудрат, болшевикон кӯшиш мекарданд ҳамаи нишонаҳои давлати собиқи подшоҳиро аз миён бардоранд. Артиши кӯҳна низ ба андешаи онҳо бояд нест карда мешуд. Ба андешаи пайравони Маркс дар рафти инқилоби сотсиалистӣ, пролетариат бояд артиши кӯҳнаро бо мардуми мусаллаҳ ҷойгузин мекард. Оммаи мардуми мусаллаҳ мебоист худаш аз дастовардҳои инқилобиаш муҳофизат мекард. Болшевикон созмон додани ин гуна дастаҳои мусаллаҳро ҳанӯз пеш аз пирӯзии инқилоб оғоз карда буданд. Ин дастаҳои лашкариёни инқилобӣ Гвардияи сурх ном гирифт. Аммо бархурдҳои аввали ҷангӣ бо немисҳо собит намуд, ки ин дастаҳои мардуми мусаллаҳ, наметавонанд бо артиши доимии таълимдида муқовимат кунанд ва болшевикон қарор доданд, артиши доимии худро созмон диҳанд.
Артиши комиссарон
Бори аввал дар бобати Артиши сурхи коргару деҳқонӣ дар “Декларатсияи ҳуқуқи мардуми мазлуми заҳматкаш”, ки аз ҷониби болшевикон моҳи январи соли 1918 қабул гардид, гуфта мешуд. Артиши нави болшевикон, пеш аз ҳама чун ташкилоти синфии коргарон ва деҳқонон созмон дода шуда, интернатсионализм низ яке аз арзишҳои умдаи ин артиш ба шумор мерафт.Тибқи ин арзиш ба Артиши сурхи коргару деҳқонӣ на танҳо шаҳрвандони РСФСР, балки меҳнаткашони хориҷӣ низ шомил мегардиданд. Интихобӣ будани ҳайати фармондеҳӣ низ яке аз хусусиёти дигари артиши нав ба шумор мерафт. Дар чанд моҳи аввали мавҷудияти ин артиши нав, қумандонҳо интихобӣ буданд, аммо моҳи апрели соли 1918 болшевикон интихоби қумандонҳоро лағв карданд ва дигар қумандонҳоро ниҳоди давлатии дахлдор таъин менамуд.
Вежагии дигари Артиши сурх, вуҷуди дуҳокимиятӣ дар он ба шумор мерафт. Дар ҳар қисми низомӣ дар қатори қумандон, комиссаре низ ҳузур дошт. Болшевикон баъди шикастҳои аввал дар ҷанги гражданӣ ба натиҷа расиданд, ки бе ҷалби қумандонҳои ҳирфаӣ наметавонанд артиши хубу ҷангандае дошта бошанд. Аммо афсарони артиши собиқ қариб ҳама ашрофзода буда, ба синфи коргару деҳқон ҳеҷ рабте надоштанд. Ин 2 табақаи ҷомеа бо ҳам дар тазоди ошкор қарор дошта, душмани синфии ҳамдигар ба шумор мерафтанд. Бо вуҷуди ин, болшевикон вуруди афсарони собиқро ба артиши навтаъсиси худ иҷоза доданд ва барои назорати онҳо тобистони соли 1918 Бюрои умумирусиягии комиссарони ҳарбиро таъсис намуданд. Ин ташкилот соли 1919 Раёсати сиёсӣ РВСР ном гирифт ва як ҷузъи мустақили КМ РКП(б) ба шумор мерафт. Комиссарон дар артиши нав бевосита аз ҳизби болшевикӣ (РКП(б)) намояндагӣ мекарданд ва миёни ҷанговарону ҳайати фармондеҳӣ кори сиёсӣ-тарғиботӣ мебурданд. Билохира болшевикон дар ин кор муваффақ шуданд ва аллакай тирамоҳи соли 1918 Артиши сурхи коргару деҳқонӣ ба 1 артиши оммавӣ табдил дода шуда, шумораи сарбозони он то охири ҷанги гражданӣ, 1,5 млн ҷанговарро ташкил медод.
Рутбаҳои ҳарбӣ
Дар оғоз болшевикон, дар Артиши коргару деҳқонӣ рутбаҳои ҳарбӣ ва пагонҳоро чун мероси низоми собиқ барҳам доданд. Аскарон ба қумандонҳо танҳо тибқи мансаби ишғолкардаашон муроҷиат мекарданд. Масалан, қумандони дивизияро комдив, корпусро комкор меномиданд. Аммо баъди чанде болшевикон ин тафовутро низ аз миён бардоштанд ва 22 сентябри соли 1935 Сталин аз нав дар Артиш рутбаҳои ҳарбиро ҷорӣ кард.
19 феврали соли 1954 раёсати Шӯрои Олии СССР бо қарори худ вилояти Қримро аз РСФСР бароварда ба ҳайати РСС Украина шомил гардонид. Шароит ва аз ҳама муҳим натиҷаи ин амалкард, то ба ҳол баҳси зиёдеро миёни мувварихин ба бор овардааст.
Радаи Провослав
Моҳи марти соли 2014 президенти Россия Владимир Путин, ҳангоми баромади худ дар Қрим иддао кард, ки ташаббускори асосии ба ҳайати РСС Украина додани Қрим шахсан Никита Хрушев буд. Ба андешаи Путин, Хрушев мехост бо ин кор аз тарафдории роҳбарияти Украина дар муборизаи ояндааш барои ҳукумат бархурдор гардад ва ё гуноҳи худро барои репрессияҳои оммавии солҳои 30-юм дар ин ҷумҳурӣ сабук гардонад. Аммо бархе дигар дар ин маврид назари мухолиф доранд. Ба андешаи онҳо, додани Қрим ба Украина як ҳадяи шоҳонаи Хрушев ба РСС Украина ба шарафи 300 солагии таъсиси Радаи Пераславл (ҳамроҳшавии Украина ба Русия) буд. Ҷонибдорони ин ақида бар ин назаранд, ки Хрушев баъди чанд қадаҳ шароб Қримро ба Украина ҳадя кард. Аммо ин амр дар ҳеҷ санади расмии ҳизбӣ ё шӯравии он давра зикр нагардида аст.
“Триумвират”-и шӯравӣ
Аз тарафи дигар, Никита Хрушев соли 1953 ҳанӯз аз ҳокимияти мутлақ дар СССР бархурдор набуд. Он шабу рӯз, дар кишвари Шӯроҳо як навъ “триумвират” ҳокимият мекард. Дар асл се нафар раиси Раёсати Шӯрои Олии СССР К. Ворошилов, ки расман сарвари давлат ба шумор мерафт, раиси Шӯрои Коммисарони Халқ (шабеҳи сарвазири имрӯза) Г. Маленков ва котиби аввали КМ ҲКИШ Н. Хрушев зимоми қудратро дар СССР дар даст доштанд. Яъне ҳамаи қарорҳои муҳим дар Иттиҳоди Шӯравӣ аз ҷониби ин 3 нафар ва аъзоёни дигари Бюрои сиёсӣ ба тарзи коллегиалӣ қабул ва татбиқ мегардиданд. Бинобар ин, Никита Хрушев ба ҳеҷ ваҷҳ наметавонист шахсан худаш бе ризояти ҳамсабақон ин қарори муҳимро имзо кунад. Ва дар ҳеҷ санади расмӣ дар бобати додани Қрим ба Украина низ, имзои Хрушев вуҷуд надорад. Бешак ин ташаббус аз ҷониби Никита Сергеевич сар зад, аммо Хрушев мебоист бо овардани далоили қатъӣ ризояти ҳамсабақони худро ба даст меовард.
Фиребхӯрдагон
Моҳи ноябри соли 1953 Хрушев ба Қрим сафари корӣ анҷом дод. Ба гуфти домодаш, рӯзноманигор Алексей Аджубей, ки ӯро дар ин сафар ҳамроҳӣ мекард, Хрушев аз ин, ки дар ин сарзамини ҷанубӣ дар савдои давлатӣ меваву сабзавот мавҷуд набуд, ҳайратзада гашт. Муҳоҷирон аз навоҳии марказии Россия низ ҳангоми вохӯриҳо бо Хрушев аз он шикоят мекарданд, ки онҳоро маҷбур мекунанд ба ҷои картошка, ангур парвариш кунанд ва онҳо бо ин кор ошноӣ надоранд. Ба гуфти Аджубей онҳо сари роҳи мошини Хрушевро мегирифтанд ва аз зиндагии сахти худ шикоят мекарданд ва дар ҷавоб ба саволи Хрушев, ки мегуфт “пас чаро омадед” ҷавоб медоданд, ки онҳоро фиреб доданд.
Боғ ба ҷои картошка
Инчунин буҳрон соҳаи иҷтимоии Қримро низ фаро гирифта буд. Дар нимҷазираи Қрим дар авохири соли 1953 танҳо 3 мағозаи нонфурӯши, 18 мағозаи гӯшт, 8 мағозаи шир, 2 мағозаи фурӯши матоҳо, 9 мағозаи пойафзолфурӯшӣ, 5 мағозаи масолеҳи сохтмонӣ ва 28 мағозаи китобфурӯшӣ вуҷуд дошту халос. Фурӯши сабзавот ва картошка бошад дар савдои давлатӣ пурра қатъ гардида буд. Ба андешаи бархе маҳз ин ҳолати ногувори Қрим, Хрушевро водор кард барои барқароргардонии ин минтақа, онро ба Украина, ки ба ин вилоят ҳудудан наздик буд ва аз нигоҳи иқтисодӣ низ нисбатан устувор ба шумор мерафт, пайваст кунад.
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
- Деваштич: об нест, барқ проблема, картошка сӯхт... Назар
- Асрори мадрасаи Хоҷа Сарбоз Назар
- “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” Назар
- Резаахбор Назар
- Бародар қарори судро иҷро намекунад… Назар
- Таъминот кори мактаб нест Назар
- Абуҳанифа: таоруфи миллӣ ва Ислом Назар
- Беадолатӣ дар футболи тоҷик Назар
- Редаксия супориш дод: Чилучорчашма рав! Назар
- «Мардон» - мушкили №1 дар Душанбе Назар
- Дар як сатр Назар
- Адвокати хайрхоҳ меҷӯям… Назар
