Иттиҳоди аввал
Таъсиси СССР-ро метавон ҷамъбасти натиҷаи Инқилоби бузурги рус ва ҷанги шаҳрвандии солҳои 1918-1922 унвон кард. Дар натиҷаи инқилоби болшевикӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ дар ҳудуди императории собиқи Россия, чанд кишвари ба зоҳир мустақили шӯравӣ таъсис ёфтанд. 1 июни соли 1919 ин кишварҳо миёни ҳам Иттиҳоде бастанд, ки дар он РСФСР нақши асосӣ ифо мекард. Кишварҳои Иттиҳод нерӯҳои мусаллаҳи воҳид доштанд ва иқтисодашон аз Маскав идора мешуд. Албатта дар ҳар вазоратхона, намояндагони кишварҳои Иттиҳод шомил буданд. Аммо ин Иттиҳод чандон мустаҳкам набуда, статуси муносибати кишварҳо ҳанӯз норавшан боқӣ монда буд. Дар Маскав дарк мекарданд, ки ин Иттиҳод бояд бозбинӣ шавад. Соли 1922 шароит фароҳам гардид ва Маскав иқдомро шурӯ кард. Иттиҳоди аввали ҷумҳуриҳои мустақили шӯравӣ аз РСФСР, РСС Украина, РСС Беларус, РСС Гурҷистон, РСС Арманистон, РСС Озарбойҷон ва Ҷумҳуриҳои халқии Бухоро, Хоразм ва Шарқидурӣ иборат ёфта буд
Конфронси Генуя
Муҳокимаи таъсиси Иттиҳоди нави ҷумҳуриҳои шӯравӣ, баъди даъвати РСФСР ба конфронси Генуя дар соли 1922 равнақи бештар касб кард. Кишварҳои аврупоӣ ҳуқуқи ҷумҳуриҳои дигари шӯравӣ (ғайр аз РСФСР)-ро ба расмият намешинохтанд ва РСФСР бошад онҳоро ба зоҳир мустақил меҳисобид. Дар дохили ҳизби болшевикӣ сари ин масъала баҳси доғе ба вуқӯъ пайваст. Барои мисол, котиби генералии КМ Иосиф Сталин бар ин ақида буд, ки дар ин давра кофист вазоратҳои хориҷии ҷумҳуриҳоро эълон кунанд, ки РСФСР метавонад дар ин конфронс аз ҳамаи ҷумҳуриҳои шӯравӣ намояндагӣ кунад ва баъдан масъаларо ҷиддитар ҳаллу фасл намоянд. Сталин аз ақидаи “мухторикунонӣ” тарафдорӣ мекард, аммо намояндаи РСС Украина Х.Раковский ва дигарон, аз мустақилияти ҷумҳуриҳо дифо мекарданд. Билохира дар конфронси Генуя РСФСР ва намояндагони РСС Украина ширкат варзиданд. Дар ин конфронс, болшевикон гапашонро ба абарқудратҳои он замон гузаронданд ва заминаи таъсиси як Иттиҳоди давлатӣ дар ҳудуди собиқ императории Россия ниҳоӣ ёфт.
“Сотсиал-мустақилҳо”
Нуқтаи назари Сталин як навъ созиш буд миёни тарафдорони таъсиси як давлати унитарии шӯравии воҳид ва як конфедератсияи воқеии ҷумҳуриҳои шӯравӣ. Аммо моҳи сентябр, лоиҳаи Сталин аз ҷониби роҳбари ВКП(б) В.Ленин мавриди танқид қарор дода шуд. Ленин аз федерализатсия ҷонибдорӣ кард. Моҳи сентябр Сталин ба доҳӣ мактубе навишт ва тарафдории мустақилиятро ба “сотсиал-мустақилҳо” ташбеҳ кард. Ба андешаи Сталин, ин афрод дахолати марказро “як фиребу риёи Маскав” муаррифӣ мекунанд. Аммо Ленин дар ҷавоб гуфт, ки рафиқ Сталин каме майл ба шитобкорӣ дорад. Яъне самти амалкарди Сталин дуруст аст, аммо ӯ таассуботи миллӣ ва чашмандозҳои инқилоби ҷаҳониро ба андозаи кофӣ дар назар намегирад. Билохира Ленин бо Сталин дидор намуда, баъди гуфтугӯ миёни онҳо, лоиҳаи Сталин тағйир ёфт. Акнун кишварҳои шӯравӣ мебоист дар якҷоягӣ бо РСФСР дар Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравии Аврупо ва Осиё муттаҳид мегаштанд.
Исёни гурҷиҳо
Аз ҳама бештар барои истиқлоли худ, болшевикони гурҷӣ талош намуданд. Барои ҳалли масоили Гурҷистон ба ин кишвар, яке аз болшевикони собиқадори гурҷӣ Серго Орджонекидзе равона карда шуд. Серго ба Тифлис омада, аз коммунистони гурҷӣ хост лоиҳаи Сталинро дастгирӣ кунанд. Аммо гурҷиҳо розӣ нашуданд ва миёни Орджонекидзе ва роҳбари коммунистони гурҷӣ Б. Мдиванӣ занозанӣ ҳам ба амал омад.
Аз муаллим то сарвазир
Анвар Хоҷа моҳи октябри соли 1908 дар шаҳраки Гирокастраи Албания, дар оилаи тоҷир ба дунё омадааст. Албанияи он шабу рӯз ба императории Усмонӣ шомил буд ва падари Хоҷа дар шаҳрҳои гуногуни Туркияи усмонӣ матоъфурӯшӣ мекард. Баъди шикасти Туркия дар ҷанги ҷаҳонии аввал Албания ба истиқлолият расид ва ин рӯйдод дар ҳаёти минбаъдаи Анвар Хоҷа нақши зиёде ифо кард. Анвари ҷавон ба яке аз донишгоҳҳои Фаронса дохил шуд, аммо натавонист таҳсилашро ба охир расонад. Баъзе аз муаррихон тарки таҳсил намудани Хоҷаро, пайвастан ба ҳаракати инқилобӣ медонанд. Аммо баъзеи дигар мегӯянд, ки Анварро барои духтарбозӣ ва шаробхорӣ аз донишгоҳ берун карданд. Бо вуҷуди ин, Анвар забони фаронсавӣ ва туркиро аз худ карда, бо асарҳои Маркс, Энгелс, Ленин ва Сталин ошно гардид.
Баъди бозгашт ба Албания, Анвар Хоҷа ба тадриси забони фаронсавӣ машғул шуд. Аммо баъди чанде, фашистони итолиёӣ ба Албания лашкар кашиданду Анвар аз муаллимӣ даст кашид. Хоҷа ба пинҳонкорӣ гузашт ва вориди ҷабҳаи муқовимат гардид. Баъди чанде Анвар мағозаи сигорфурӯшӣ кушоду дар онҷо коммунистонро ҷамъ кард. Соли 1941 коммунистони албанӣ Ҳизби коммунистии худро бо номи Ҳизби коргарии Албания таъсис доданд ва Хоҷа хеле зуд дар раисии ин ҳизб қарор гирифт. Соли 1941 ӯро котиби аввали ин ҳизб интихоб карданд. Баъди чанд соли муқовимат ба албаниҳо муяссар гардид, кишварашонро озод карда, дар Албания ҳукумати коммунистӣ рӯи кор омад. Дар ҳукумати нав Анвар Хоҷа сарвазир, вазири корҳои хориҷӣ ва сарфармондеҳи олии артиш интихоб гардид.
Дӯсти ду Иосиф
Баъди ҷанг Анвар Хоҷа зиракии сиёсии худашро ба хубӣ собит кард. Ӯ тавонист бо роҳбари СССР Иосиф Сталин ва Югославия Иосиф Броз Тито риштаи дӯстӣ барқарор намояд. Аммо баъди чанде, Хоҷа маҷбур шуд аз дӯстии яке аз Иосифҳо даст кашад. Соли 1949 Иосиф Броз Тито бо Иосиф Сталин ба таъбире “гапашон гурехт” ва Югославия бо худнамоӣ аз блоки сотсиалистӣ берун шуд. Анвари зирак аз Сталин тарафдорӣ карда, Титоро маҳкум намуд. Дар ҷавоб Маскав боз ҳам бо Тирана наздиктар шуда, ба Хоҷа кӯмаки пулӣ, озуқаворӣ, таҷҳизот, мошин ва доруворӣ ирсол мекард. Барои рушд додан ба иқтисодиёти Албания бошад, СССР мутахассисони гуногуни худро ба ин кишвари фақир мефиристод. Баъди чанде Хоҷа эълон кард, ки Албания бо роҳи СССР меравад ва ӯро коллективикунонӣ ва индустрикунонӣ дар интизор аст. Аммо дӯстии Албания ва СССР бо марги Иосиф Сталин ба поён расид. Муносибати Хоҷа бо Хрушев баъди Анҷумани ХХ-уми ҲК тезу тунд гардида, роҳбари Албания ба Никита Сергеевич ифшои шахспарастии дӯсташ Иосифро набахшид. Соли 1962 Албания аз ҳайати Шӯрои ёрии иқтисодии мутақобил (СЭВ) берун омад ва Хоҷа иброз намуд, ки қарзҳои аз СССР гирифтаашро бар намегардонад.
“Хоҷаизм”
Дар баробари ин, Анвар Хоҷа шахспарастии худашро дар Албания ниҳодина кард, ки бо “хоҷаизм” маъруф аст. Дар Албания ёди Сталин гиромӣ дониста ва яке аз шаҳрҳои бузурги ин кишвар Кучова, ба номи Сталин гузошта шуд. Худи Хоҷа низ ҳамон суннати Сталинро пиёда мекард.
Ғуруби “писари Офтоб”
25 декабри соли 1989 дар Руминия, роҳбари ин кишвар Николай Чаушеску, бо иттиҳоми генотсиди халқи румин, аз байн бурдани моликияти давлатӣ, ташкили амалиёти ҳарбӣ алайҳи мардум ва берун бурдани 1 млрд доллар ба хориҷ аз кишвар айбор ва ҳамагӣ чанд соат баъд аз дастгирӣ, бо ҳамроҳи ҳамсараш парронда шуд. Дар Руминияи шӯравӣ, Чаушескуро "бӯсаи нарми замини ватан", "оташи зинда", "Княз Гратсий", "писари Офтоб" ва ҳатто "худои ҷаҳонии мо" тавсиф мекарданд. Аммо дар Ғарб, Чаушескуро диктатори тамомайёри Руминия меноманд. Николай Чаушеску соли 1965 дар раисии Ҳизби Коргарии Руминия қарор гирифт ва қудрати сиёсиро дар ин кишвар соҳиб шуд. Бо вуҷуди ин, Чаушеску аз соири роҳбарони коммунисти Аврупо тафовути зиёд дошт. Руминия, баъди ҷанги ҷаҳонии аввал ва инқилоби болшевикӣ дар Россия ба ҷое расид, ки қудратро дар ин кишвар гурӯҳҳои ҷиноӣ ба даст гирифтанд ва Чаушескуи ҷавон низ мекӯшид аз қофила ақиб намонад. Ситораи ӯ соли 1938 дурахшид. Он шабу рӯз ин ҷавони руминиро, ки муваффақ гардид, тиллоро ба дохили зиндон интиқол дода, яке аз ҷосусони муҳими СССР озод гардад, дар Маскав диданд. Баъди ин, Чаушеску чандин маротиба ба ҳабс гирифта шуд ва тамоми ҷангро дар яке аз лагерҳои контсетратсионӣ сипарӣ кард. Дар ин ҷо буд, ки “писари Офтоб” бо тамоми роҳбарияти Ҳизби коргарии Руминия ошно гардида, баъди чанде ба раисии роҳбарии ин ҳизб расид.
“Маликаи кор”
Дар зиндагии Чаушеску, занаш Елена нақши бисёр калидӣ дошт. Соли 1945 Еленаи ҷавонро дар яке аз идҳои ҳизбӣ, “маликаи кор” интихоб карданд ва Чаушску бо ӯ ошно гардид. Елена 2 сол аз Чаушеску бузургтар буду муддати тӯлонӣ ба сиёсатдории шавҳараш дахолат намекард. Аммо баъди ҳаводиси Чехословакия дар соли 1968 ва боло рафтани нақши Чаушеску дар Руминия, Елена худро ҳамчун бонуи аввали Руминия муаррифӣ намуд. Соли 1969 Чаушеску бо Елена бо сафари расмӣ ба Белград ташриф бурданд ва Николай бори аввал бо Иосиф Броз Тито дидор кард. Баъди ин дидор, Тито барои Чаушеску як олиҳа гардид ва ӯ мекушид дар ҳама чиз шабеҳи ӯ бошад. Соли 1971 Чаушеску ва Елена аз як қатор кишварҳои Осиёи дидан намуданд ва модели коммунистии Чин ба Николай сахт писанд омад. Ӯ боварӣ ҳосил кард, ки коммунизм ва давлати истибдодӣ метавонанд дар як радиф қарор гиранд. Мегӯянд баъди бозгашт, ӯ коммунистони руминро ҷамъ карду гуфт: “Мо бояд тартиботро дар ин кишвари фарсудаи лотиниамон ҷорӣ кунем".
Аввалин президенти сурх
Соли 1974 Николай Чаушеску худро Президенти Руминия эълон намуд ва ҳамин тариқ Руминия аввалин шуда, миёни кишварҳои шӯравӣ мансаби президентиро дар қаламраваш ҷорӣ кард. Ӯ якумин президент миёни роҳбарони кишварҳои шӯравӣ гардид. Президент Чаушеску, вазифаҳои роҳбари Ҳукумат, Сарфармондеҳи Олӣ, Раиси Шӯрои Мудофиа, Раиси Шӯрои Давлатӣ ва Котиби генералии Ҳизбро дар як нафар муттаҳид кард. Дар Маскав ин иқдоми Чаушескоро хуш напазируфтанд, аммо чун Руминия ҳеҷ иқдоми зиддишӯравӣ намоиш намедод ба таъбире "фурӯ" бурданд. Аммо баъди чанде, тамоми кишварҳои Ғарбӣ ба Руминия таваҷҷуҳ зоҳир намуданд ва Чаушеску пули ғарбиҳоро ба кишвар сарозер кард. Дар даҳаи 80-ум, ғарбиҳо бо долларҳояшон истиқлолияти иқтисодии Руминияро таъмин мекарданд ва истиқлолияти сиёсиро бошад, худи Чаушеску дар минбарҳои созмонҳои бузург ба даст меовард
Мероси кишварҳо
Пайдоиши эмблема (орм) –ҳо, тасвири шартии рамзӣ аз ҳар гуна мафҳумҳо ва ғояҳо ба замонҳои хеле қадим бармегардад. Бори аввал шаҳр-давлатҳои Юнони қадим барои тасвири худ аз ин орм ё намодҳо истифода намудаанд. Барои мисол намоди Афина Бум, намоди Коринф Аспи қанотдор (пегас) ба шумор мерафтанд. Дар асрҳои миёна, ин тасвир ба Аврупои ғарбӣ интиқол ёфта, маҳз дар Аврупои ғарбӣ бори аввал гербҳо мавриди истифодаи васеъ қарор гирифтанд. Сарбозони ашрофзодаи аврупоӣ, дар сипарҳояшон тасвире мекашиданд ва ба ин васила, кӣ ва аз кадом табор будани сипардор муайян мегардид. Ҳамин тасвирҳоро герб номиданд. Герб калимаи поляки-немисӣ буда, маънояш мерос мебошад. Оҳиста-оҳиста давлатҳо низ аз ин тасвирҳо истифода мекардагӣ шуданд ва имрӯз ҳар кишваре барои худаш герби хосе дорад. Барои мисол таърихи герби Русия ба қарни ХV, замони ҳукмронии Ивани III бармегардад. Маҳз Ивани III бори аввал дар муҳри худ тасвири уқоби дусараро мавриди истифода қарор дод ва ҳамин уқоб элементи асосии герби имрӯзаи Русия гардид.
Аз досу болға то шер
Баъди таъсиси РАСС-Ҷумҳурии мухтори шӯравии Тоҷикистон зарурати қабули парчаму герби он низ ба миён омад. Герби Тоҷикистони мухтор соли 1924 қабул гардид. Ин герб аз тасвири досу болғаи тиллоӣ, ки салибшакл рӯи ҳам ниҳода шуда буданд, иборат меёфт. Аз поён хуршед ба ин досу болға нурафшонӣ мекард. Гербро гулчанбаре, ки аз рост бо хӯшаи гандум ва аз чап бо шохаи пахта оро дода шуда буд, иҳота мекард. Зери он бо забони русӣ “Пролетарҳои ҳамаи мамлакатҳо як шавед!” навишта шуда, аз боло бошад ҳамин шиор бо ҳуруфи форсӣ, аммо бо забони ӯзбекӣ сабт гардида буд. 23 феврали соли 1929 бо қарори Раёсати КИМ Ҷумҳурии шӯравии мухтори Тоҷикистон герби нав расман тасдиқ гардид. Аммо моҳи апрели соли 1929 герб каме тағйир дода шуда, дар миёнаи он ситораи панҷкунҷа тасвир гардида, гулчанбари гандуму пахта ин ситораро иҳота мекард. Досу болғаву хуршед, ки кӯҳҳои барфпӯш ҳам ба он ҳамроҳ гардида буданд, дар миёни он ҷой дода шуданд. Забони навиштаҷот низ тағйир ва ин бор ба тоҷикӣ оварда шуда буд.
Баъди чанде Тоҷикистон мақоми Ҷумҳурии Шӯравиро гирифт ва дар солҳои аввал ҳамин герб бе тағйир монд. Аммо соли 1931 герби Тоҷикистон бори дигар тағйир дода шуд. Ин тағйирот дар Сарқонуни нави Тоҷикистон, ки 24 феврали соли 1931 дар Анҷумани 4-уми Шӯроҳои РСС Тоҷикистон қабул гардид, расман сабт ёфтанд. Акнун герб аз тасвири ситораи панҷкунҷа иборат меёфт ва досу болға, хуршед ва кӯҳҳо ба қисмати болоии он кӯчонида шуданд. Дар қисмати поёнии герби нав бошад, расми корхона, пули роҳи оҳан, рамаи гӯсфандон, трактор ва қатора тасвир гардида буданд. Ситораро аз рост хӯшаҳои гандум, аз чап шохаи ниҳоли пахта ва аз поин ниҳоли ангур иҳота мекарданд. Ин гулчанбар бо тасмае печонида шуда, дар он шиори “Пролетарҳои ҳамаи мамлакатҳо як шавед!” дарҷ гардида буд. Дар қисмати поинии доира бошад, навиштаҷоти “Ҷумҳурии сотсиалистии шӯравии Тоҷикистон” бо ҳуруфи форсӣ, лотинӣ ва кириллӣ сабт меёфт. Баъди қабули Сарқонуни нав дар соли 1935, герб бе тағйир монд, танҳо номи кишварро кӯтоҳ “ТаджССР” карданд.
Соли 1934 дар Тоҷикистон озмуни давлатӣ барои тартиб додани лоиҳаи герби нав баргузор гардид. Дар ин озмун лоиҳаи рассом Александр Яковлев ҷои аввалро ишғол намуд.
5 декабри соли 1929 Иҷлосияи дуввуми КМИ СССР даъвати 5-ум, Ҷумҳурии Шӯравии Тоҷикистонро ба ҳайати СССР ворид кард. Аммо ин вуруд, фарозу нишебиҳои зиёде дошту танҳо бо талошу ҷонфидоии фарзандони асили ин миллат муяссар гардид.
Табартақсим
28 апрели соли 1924 Бюрои осиёимиёнагии ҲК (б) қарор “Бобати тақсимоти миллӣ-маҳаллии ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна”-ро қабул кард. 27 октябри соли 1924 Сессияи дуввуми КМИ СССР қарори тақсимоти миллӣ-маҳаллиро ба тасвиб расонид ва барои пиёда кардани ин тақсимот, комиссияи махсусе таъсис дода шуд. Роҳбари ин комиссия яке аз болшевикони собиқадор И.А. Зеленский таъин гардид. Роҳбарияти Ҷумҳуриҳои Шӯравии Осиёи Миёна низ даст ба кор шуданд ва дар натиҷа, як муборизаи тезутунди гурӯҳҳои гуногуни сиёсӣ ба вуқӯ пайваст. Роҳбарияти Ҷумҳурии Халқи Шӯравии Бухоро ва Хоразм қариб, ба пуррагӣ дар мавқеи пантуркистӣ қарор доштанд ва мехостанд ба русҳо намоиш диҳанд, ки дар Осиёи Миёна як миллати бузурги турк сукунат дораду таъсиси ҷумҳуриҳои миллӣ ба нафъи мардум нест. Ин роҳбарони ҷадид, ки бештарашон аз ҳизби ҷавонбухориён ва бо кумаки Артиши сурх ба қудрат расида буданд, ҳоло мехостанд аз вазъият истифода бурда, кишварҳои қудратмандтаре барои худ бисозанд. Вале ин кӯшиши дар зоҳир одилона як мамониати ҷиддӣ дошт ва он ҳам ба кулли нодида гирифтан ва инкори мавҷудияти як миллате бо номи тоҷик. Аз ҳама шигифтовар ин буд, ки роҳбарони дастаи аввали ҳизби ҷавонбухориён монанди Файзуллоҳ Хоҷаев ва Абдурауфи Фитрат асолатан тоҷик буданд, аммо мавҷудияти тоҷикро дар ин сарзамин инкор мекарданд. Аммо нодида гирифтани тоҷикон имкон надошт ва 16 августи соли 1924 барои баррасии масъалаи тақсимоти миллӣ-маҳаллӣ зеркомиссияи тоҷикӣ таъсис дода шуд. Бо вуҷуди ин, 20 август дар нишасти Бюрои ӯзбекии тақсимоти миллӣ лоиҳаи таъсиси вилояти мухтори тоҷикон мавриди баррасӣ қарор дода шуд. 6 сентябр Комиссияи ҳудудӣ ва 7 сентябр Бюрои осиёимиёнагии КМ РКП(б) низ лоиҳаи коммунистони ӯзбекро тасдиқ кард ва ҳамин тавр барои тоҷикон танҳо як вилояти мухторро ҷоиз донистанд. Аммо ҳамин лоиҳа ҳам таноқузоти зиёде дошт. Аз ҷумла дар он гуфта мешуд, ки “шумораи тоҷикон дар ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна 1.240.000 нафарро ташкил медиҳад”. Ҳол он, ки барои таъсиси “ҷумҳурии шӯравӣ” ҳар миллат бояд аз 1 млн. бештар ҷамъият ва сарҳадоти беруна медошт. Тоҷикон ҳардуи ин шартро доштанд, аммо табартақсими болшевикӣ, ҳеҷ як аз инҳоро ба инобат нагирифт.
Мухторият
Тақсимоти миллӣ-маҳалии болшевикон, дар Осиёи Миёна се ҷумҳурии шӯравӣ, Ӯзбекистон, Туркманистон ва Қазоқистонро ба вуҷуд овард ва Тоҷикистон тибқи ин тақсимот дар оғоз, мебоист чун вилояти мухтор ба ҳайати Ӯзбекистон шомил мегашт. Ҳамин тариқ, моҳи августи соли 1924 дар ҳайати РСС Ӯзбекистон вилояти мухтори Тоҷикистон таъсис дода шуд. Аммо баъди чанде инқилобиёни Бухорои Шарқӣ даст ба кор шуданд. Раиси КМИ Бухорои Шарқӣ Нусратуллои Махсум баъди омадан ба Тошканд, бо натиҷагириҳои комиссия ошно шуда, дарҳол ба КМ РКП (б), ниҳоди олии ҳукуматии болшевикон бо мактуб муроҷиат кард.
Нусратулло Махсум дар мактуби худ аз КМ талаб намуд, қарори комиссияро аз нав дида бароянд ва ба Тоҷикистон низ бо ҳамон шарту усуле, ки ба Ӯзбекистон ва Туркманистон дода шуда буд, имкони таъсиси ҷумҳурии алоҳидаро фароҳам оваранд. Инчунин Нусратулло Махсум аз Маскав дархост кард, манотиқе мисли Ӯро-Теппа, Хуҷанд, Конибодом, Исфара, Сох, Риштон, Ӯчқурғон ва як қатори дигар ба Тоҷикистон ҳамроҳ карда шаванд.
28 ноябри соли 1943 дар Теҳрон сарони се кишвари иттифоқчӣ-Иосиф Сталин, Франклин Рузвелт ва Уинстон Черчилл дар доираи 1 конфронс бо ҳам дидор карданд. Ин дидори таърихӣ аҳамияти зиёде дар рафти ҷанги ҷаҳонии дуввум ва бештар аз он, дар сохтмони ҷаҳони пас аз ҷангӣ дошт. Маҳз дар конфронси Теҳрон се абарқудрати дунё тасмими таъсиси 1 созмони ҷаҳониро гирифтанд, ки мебоист масоили доғи байни кишварҳоро ҳаллу фасл мекард. Ҳамин тариқ, дар конфронси Теҳрон нақшаи Созмони Миллали Муттаҳид кашида шуда, кишварҳои иттифоқчӣ дар ин созмон ҳаққи “вето”-ро соҳиб шуданд.
Амалиёти “Ҳамдардӣ”
Барои баргузории конфронс пойтахти Эрон, шаҳри Теҳрон интихоб гардид. Интихоби Теҳрон тасодуфӣ набуд. Дар тамоми муддати ҳукмронии Ризошоҳ (1925-1941) Эрон бо Британия муқобила мекард. Дар солҳои 30-юми қарни ХХ-ум Ризошоҳ аз тарси Британия ва СССР бо Олмон, ба ҳайси як қувваи саввум наздик шуд. Эрон хусусан дар арафаи ҷанги ҷаҳонии дуввум бо Олмон муносибати танготанге барқарор намуд. Албатта ин ҳолат ба ҳеҷ ваҷҳ СССР ва Британияро қонеъ намекард, хусусан баъди 22 июни соли 1941. Намояндагони СССР ва Британия 10 июли соли 1941 барои баррасии масъалаи Эрон бо ҳам гуфтушунид оғоз намуданд. Дар натиҷаи ин гуфтушунид нақшаи амалиёти “Ҳамдардӣ” тарҳрезӣ гардид. Тибқи ин амалиёт нерӯҳои Артиши Сурх аз шимол ва нерӯҳои англисӣ аз ҷануб вориди Эрон шуданд. Амалиёт 25 августи соли 1941 оғоз гардид ва Ризошоҳ баъди чанде, аз тоҷу тахт ба нафъи писараш Муҳаммад Ризо Паҳлавӣ даст кашид. 29 августи соли 1942 гуфтушуниди се ҷонибаи англиси-шӯравӣ-эронӣ доир гардид. Дар ин гуфтушунид созишномаи нав бо ҳукумати нави эронӣ баста шуд, ки ба Эрон кафолати бехатарӣ аз ҳуҷуми Олмон ё ҳар кишвари дигареро медод. Инчунин тибқи созишнома, якпорчагӣ ва истиқлоли сиёсии Эрон низ ҳифз мегардид ва иттифоқчиён нерӯҳои худро на дертар аз 6 моҳ баъди анҷоми амалиётҳои ҷангӣ алайҳи Олмон, аз хоки Эрон берун меоварданд. Баъди имзои ин созишнома, 9 сентябри соли 1943 Эрон расман ба Олмон ҷанг эълон кард.
Ҳамин тариқ, дар арафаи конфронси Теҳрон Эрон ба як кишвари боварибахш табдил ёфта буд ва маҳз ба ҳамин хотир Сталин ин кишварро барои дидори аввалинаш бо Черчилл ва Рузвелт интихоб кард. Ин кишвар ҳамсояи СССР буд ва аз Теҳрон алоқаи симии мустақим бо Маскав вуҷуд дошт. Ногуфта намонад, ки тарафҳо дар охири конфронс Эъломияе дар мавриди Эрон қабул карданд, ки дар он аз ҷумла омада буд: “Роҳбарони СССР, ИМА ва Британия кумаки Эронро дар ҷанг алайҳи душмани умумӣ, хусусан интиқоли борҳоро ба СССР эътироф мекунанд”. Иттифоқчиён инчунин муваззаф шуданд баъди анҷоми ҷанг низ ба Эрон кумаки иқтисодӣ расонанд. Мардуми Эрон ҳам Эъломияро хуш пазируфтанд ва ҳатто се кӯчаи Теҳрон, кӯчаҳои Дай, Қоонӣ ва Рафаэл-авеню ба номи Рузвелт, Сталин ва Черчилл номгузорӣ гардиданд.
32 нома
Дидори сарони кишварҳои иттифоқчӣ, барои ҳар кадом аз роҳбарони ин кишварҳо бисёр зарурӣ ба шумор мерафт. Хусусан Рузвелт мехост бо Сталин гуфтугӯи якка ба якка доир намояд. То дидори Теҳрон муносибати се кишвари иттифоқчӣ рӯ ба сардӣ ниҳода буданд. Сталин аз ҳамтоёни англисӣ ва амрикоии худ тақозои ифтитоҳи фронти дуввумро дошт ва Черчиллу Рузвелт бошанд ҳеҷ розигӣ намедоданд. Ҳар се роҳбар мехостанд дар як дидори мустақим масоили доғро ҳаллу фасл намоянд. Қабл аз дидор, тарафҳо бо ҳам 32 нома радду бадал карданд ва билохира ба тавофуқ расиданд, ки дар Теҳрон бо ҳам дидоре дошта бошанд.
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
- Деваштич: об нест, барқ проблема, картошка сӯхт... Назар
- Асрори мадрасаи Хоҷа Сарбоз Назар
- “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” Назар
- Резаахбор Назар
- Бародар қарори судро иҷро намекунад… Назар
- Таъминот кори мактаб нест Назар
- Абуҳанифа: таоруфи миллӣ ва Ислом Назар
- Беадолатӣ дар футболи тоҷик Назар
- Редаксия супориш дод: Чилучорчашма рав! Назар
- «Мардон» - мушкили №1 дар Душанбе Назар
- Дар як сатр Назар
- Адвокати хайрхоҳ меҷӯям… Назар
